Komisja Europejska przeanalizowała przygotowane przez Radę Ministrów: Wieloletni Plan Finansowy na lata 2023-2026 oraz Krajowy Program Reform na lata 2023-2024. W jej oparciu oraz na podstawie własnych analiz przygotowała dla Polski Sprawozdanie krajowe 2023 z oceną sytuacji w aspektach: gospodarczych, rynku pracy, edukacji, ochrony zdrowia, konkurencyjności oraz polityki klimatycznej. W Sprawozdaniu krajowym Komisja potwierdza szereg mankamentów polityki państwa sygnalizowanych przez OPZZ. Zaznacza również, że siłą naszej gospodarki są wykwalifikowani pracownicy, których wydajność wzrasta.  

Komisja wydała także propozycję Zaleceń (poniżej w punktach), które ostatecznie będzie akceptowała i kierowała do Polski Rada UE. Zalecenia dotyczą zarówno kierunku polityki fiskalnej państwa, jak i obowiązujących w Polsce systemu emerytalnego, sądownictwa czy polityki klimatycznej. Część z Zaleceń jest niestety kontrowersyjna ze społecznego punktu widzenia.

Warto odnotować, że tegoroczne Zalecenia nie ponawiają oczekiwania podjęcia przez rząd działań w obszarze poprawy jakości dialogu społecznego i jakości stanowienia prawa, choć treść uzasadnienia Komisji wskazuje, że Polska w tym zakresie nie dokonała poprawy. To niespójność w działaniu Komisji, choć być może wynika ona z faktu uznania przez Komisję innych zalecanych przez nią działań za pilniejsze. Brak zapisu w tym zakresie nie oznacza, że Rada Ministrów nie powinna zmienić praktyk w obszarze dialogu społecznego – zobowiązała się do tego w Krajowym Programie Reform i Krajowym Planie Odbudowy. Zresztą, Komisja Europejska wyraźnie uznała w aktualnym dokumencie Zalecenia Rady z lat poprzednich za nadal równie istotne.

Komisja wezwała wszystkie państwa członkowskie do stopniowego wycofywania krajowych środków fiskalnych wprowadzonych w celu ochrony gospodarstw domowych i przedsiębiorstw przed szokiem cen energii, zaczynając od tych najmniej ukierunkowanych. Wskazała, że jeśli środki wsparcia będą musiały zostać przedłużone z powodu ponownej presji na ceny energii, państwa powinny znacznie lepiej ukierunkować takie środki na gospodarstwa domowe i firmy znajdujące się w trudnej sytuacji. Może to oznaczać, że rok 2023 będzie być ostatnim, w którym rozwiązania antykryzysowe w związku z cenami energii będą obowiązywać w Polsce bądź w następnym roku ich zakres zostanie znacząco zredukowany.

Komisja omówiła sytuację budżetową Polski, ponieważ deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2022 r. przekroczył określoną w unijnym Traktacie wartość referencyjną 3% PKB. Komisja nie zaproponowała wobec powyższego otwarcia nowych procedur nadmiernego deficytu wiosną 2023 r., jednak zaproponuje Radzie otwarcie procedur opartych na deficycie wiosną 2024 r., na podstawie danych o wynikach za 2023 r. Można się spodziewać zatem, że rząd będzie w najbliższym okresie ograniczał wydatki, aby nie narazić się na uruchomienie przez Komisję procedury nadmiernego deficytu, której zdjęcie wymaga przywrócenia równowagi fiskalnej – zwykle poprzez znaczące cięcia wydatków budżetowych. Tym bardziej, że już obecnie Komisja uznała, że prognozowany wzrost pierwotnych wydatków bieżących finansowanych ze środków krajowych jest niezgodny z obecnie obowiązującym Zaleceniem Rady.

Komisja skrytykowała przy tym Polskę za kształt systemu świadczeń socjalnych, które nie uwzględniają  sytuacji dochodowej gospodarstw domowych. W szczególności chodzi o obecny Program 500+. Negatywnie oceniono też obowiązujący system emerytalny, w tym tzw. specjalne systemy emerytalne. Komisja uważa, że ich kształt stwarza ryzyko systemowe dla finansów publicznych.

Dużo uwagi poświęcono transformacji klimatycznej. W Sprawozdaniu krajowym dla Polski, Komisja w oparciu o dane, przeanalizowała naszą sytuację pod względem emisyjności gospodarki przytaczając dowody na swoje wnioski. Krytycznie oceniono dotychczasowe działania Polski – zarówno w aspekcie aktualnego miksu energetycznego jak i zbyt wolnego procesu poprawy efektywności energetycznej oraz niedostatków systemu transportu publicznego. Znalazło to odzwierciedlenie w poniższych Zaleceniach (pkt. 4).

Komisja Europejska proponuje aby Rada zaleciła Polsce podjęcie w latach 2023 i 2024 działań mających na celu:

1.

  • Zlikwidowanie obowiązujących środków wsparcia energetycznego do końca 2023 r., wykorzystując związane z tym oszczędności do zmniejszenia deficytu budżetowego. Jeśli ponowny wzrost cen energii będzie wymagał środków wsparcia, proszę zapewnić, że są one ukierunkowane na ochronę wrażliwych gospodarstw domowych i firm, przystępne fiskalnie i zachowują zachęty do oszczędzania energii.
  • Zapewnienie rozważnej polityki fiskalnej, w szczególności poprzez ograniczenie nominalnego wzrostu finansowanych ze środków krajowych wydatków pierwotnych netto w 2024 r. do nie więcej niż 7,8%.
  • Utrzymanie inwestycji publicznych finansowanych ze środków krajowych i zapewnienie skutecznej absorpcji dotacji w ramach RRF i innych funduszy UE, w szczególności w celu wspierania transformacji ekologicznej i cyfrowej.
  • W okresie po 2024 r. kontynuować średniookresową strategię fiskalną polegającą na stopniowej i zrównoważonej konsolidacji, w połączeniu z inwestycjami i reformami sprzyjającymi wyższemu zrównoważonemu wzrostowi, w celu osiągnięcia ostrożnej średniookresowej sytuacji fiskalnej.
  • Poprawić efektywność wydatków publicznych, w tym poprzez lepsze ukierunkowanie świadczeń socjalnych. Zapewnienie adekwatności przyszłych świadczeń emerytalnych i stabilności systemu emerytalnego poprzez podjęcie środków mających na celu podniesienie rzeczywistego wieku przejścia na emeryturę i reformę preferencyjnych systemów emerytalnych.

2. Proszę pilnie zrealizować wymagane cele pośrednie i końcowe związane z ochroną interesów finansowych Unii, aby umożliwić szybkie i stabilne wdrożenie jej planu odbudowy i zwiększania odporności. Szybkie sfinalizowanie rozdziału REPowerEU w celu szybkiego rozpoczęcia jego wdrażania. Kontynuować szybkie wdrażanie programów polityki spójności, w ścisłej komplementarności i synergii z planem odbudowy i zwiększania odporności.

3. Poprawa klimatu inwestycyjnego, w tym poprzez zapewnienie niezależności sądów.

4. Przyspieszenie wycofywania paliw kopalnych i wprowadzania energii ze źródeł odnawialnych. Reforma ram prawnych dotyczących zezwoleń na przyłączenie do sieci oraz odnawialnych źródeł energii, w tym wspólnot energetycznych, biometanu i odnawialnego wodoru. Wdrożenie środków promujących oszczędność energii i zmniejszenie zapotrzebowania na gaz. Zwiększenie inwestycji w efektywność energetyczną budynków i dekarbonizacja dostaw ciepła w systemach ciepłowniczych w celu rozwiązania problemu ubóstwa energetycznego. Dalsze promowanie zrównoważonych środków transportu publicznego. Zwiększenie wysiłków politycznych mających na celu zapewnienie i nabycie umiejętności potrzebnych do zielonej transformacji, w tym do renowacji budynków.

Do proponowanych przez Komisję Zaleceń będzie mogła odnieść się teraz strona rządowa, która powinna zasięgnąć opinii strony społecznej w tej sprawie. Z doświadczenia lat ubiegłych wynika jednak niestety, że zmiana treści Zaleceń niezwykle rzadko ulega zmianie, zatem Rada najpewniej przyjmie ostatecznie treść Zaleceń w powyższym brzmieniu.

To oznacza, że Polska w ciągu następnych 18 miesięcy będzie musiała podjąć działania na rzecz realizacji ww. Zaleceń. Wypełnianie Zaleceń Rady jest istotne, ponieważ stanowią jednocześnie wytyczne dla realizowanych inwestycji ze środków unijnych i weryfikowanych przez Komisję parametrów kondycji gospodarczej kraju. Jak wspomniano wyżej, od wypełnienia Zaleceń zależy również m.in., czy Komisja nałoży na Polskę tzw. procedurę nadmiernego deficytu, w konsekwencji której będzie trzeba znacząco zmniejszyć wydatki państwa w celu poprawy kondycji fiskalnej finansów publicznych. Poprzednio oznaczało to niestety cięcia wydatków społecznych i zamrożenie wynagrodzeń w sferze finansów publicznych, przeciwko czemu OPZZ stanowczo protestowało. Dlatego tak ważne jest przedstawianie stanowiska związków zawodowych w trakcie całego procesu zarządzania gospodarczego w Unii Europejskiej, którego finalnym etapem są Zalecenia Rady. OPZZ systematycznie przedstawia opinie do dokumentów przygotowywanych przez Komisję Europejską, zgodną z Programem OPZZ na lata 2022-2027. OPZZ sygnalizuje wówczas m.in. zagadnienia dotyczące systemu wynagradzania pracowników, potrzeby społeczne w obszarze usług publicznych czy stanowisko dotyczące polityki podatkowej i gospodarczej państwa (w tym w dziedzinie przemysłu i klimatu). Forum działalności OPZZ stanowi również sfera międzynarodowa, gdzie poprzez Europejską Konfederację Związków Zawodowych kierujemy do Komisji Europejskiej nasze wnioski i postulaty.

(KP)