Po co ta wizyta?
Polska jest jednym z głównych krajów wysyłających pracowników do innych państw UE, a jednocześnie przyjmuje setki tysięcy pracowników z Ukrainy, krajów Europy Wschodniej i Azji. Doradczynie Faire Mobilität spotykają się z nimi po niemieckiej stronie granicy – OPZZ i polskie instytucje pracują z nimi „u źródła”. Wspólna wizyta pozwoliła zobaczyć, jak łączą się ze sobą systemy polski, niemiecki i europejski oraz gdzie najczęściej „gubią się” prawa pracowników.
Dzień 1 – Polska polityka społeczna, BHP i migracje
Pierwszego dnia dr Michał Polakowski przedstawił obraz polskiego rynku pracy i migracji: strukturę zatrudnienia cudzoziemców, znaczenie delegowania oraz wpływ sytuacji politycznej i legislacyjnej na pozycję pracowników migrantów.
Następnie dyr. Renata Górna z OPZZ omówiła warunki pracy i BHP w Polsce, w tym:
- rolę Państwowej Inspekcji Pracy i Społecznej Inspekcji Pracy,
- wpływ związków zawodowych na kształt przepisów BHP,
- problem zbyt niskich kar za naruszenia praw pracowniczych,
- rosnące znaczenie obciążeń psychicznych i stresu w miejscu pracy.
Dla doradczyń Faire Mobilität była to ważna baza do zrozumienia, w jakich warunkach pracują osoby, które później trafiają z problemami do ich biur w Niemczech.
Dzień 2 – Płace, migranci w Polsce i wsparcie NGO
Drugiego dnia Norbert Kusiak omówił polski rynek pracy z perspektywy płac: wciąż niższe wynagrodzenia niż w krajach zachodnich, dualizm zatrudnienia (umowa o pracę – umowy cywilnoprawne – samozatrudnienie) i słabą pozycję negocjacyjną pracowników w wielu regionach. Pokazał też, jak te czynniki napędzają migrację do Niemiec i delegowanie.
Doradczynie spotkały się również z Fundacją Mobi, która wspiera cudzoziemców pracujących w Polsce – od legalizacji pobytu, przez dostęp do świadczeń, po naukę języka. Pokazano:
- bariery biurokratyczne (wizy, pozwolenia, PESEL, ePUAP),
- typowe problemy prawne migrantów,
- rolę współpracy NGO z kancelariami, związkami zawodowymi i instytucjami państwa.
To ważne uzupełnienie – z perspektywy Faire Mobilität migranci często „poruszają się” między systemami dwóch państw, a organizacje doradcze po obu stronach granicy muszą ze sobą współpracować.
Dzień 3 – Układy zbiorowe, ELA i ZUS
Trzeci dzień poświęcono trzem kluczowym obszarom: układom zbiorowym pracy, Europejskiemu Urzędowi ds. Pracy (ELA) oraz ZUS.
- Błażej Mądrzycki, vice-przewodniczący OPZZ przedstawił sytuację układów zbiorowych w Polsce: niski poziom uzwiązkowienia, niewielki zasięg układów, rozdrobnienie związkowe i konkurencję ze strony regulaminów pracodawcy.
- Magdalena Sweklej- Łącznik Krajowy ELA przedstawiła unijną perspektywę mobilności pracy: wspólne kontrole, sieć EURES, kampanie branżowe i rolę ELA jako mediatora w sporach między państwami.
- W ZUS omówiono koordynację systemów zabezpieczenia społecznego, znaczenie formularza A1 dla pracowników delegowanych oraz zasady przyznawania emerytur i świadczeń rodzinnych dla osób pracujących w kilku krajach.
W wielu pytaniach powracał temat opiekunek zatrudnianych na polskich umowach zlecenia i konsekwencji cofnięcia A1 – ryzyka, że pozostaną poza systemem ubezpieczenia w obu państwach.
Dzień 4 – Państwowa Inspekcja Pracy i delegowanie
Ostatniego dnia doradczynie spotkały się z przedstawicielami Państwowej Inspekcji Pracy. Rozmawiano o:
- polskim systemie kontroli delegowania,
- wymianie informacji z inspekcjami innych państw przez system IMI,
- typowych nadużyciach: fikcyjne delegowanie, łańcuchy podwykonawców, omijanie umów o pracę,
- ograniczeniach kompetencji PIP przy ochronie osób pracujących już za granicą.
Szczególnie dużo uwagi poświęcono domowej opiece nad osobami starszymi – sektorowi, który łączy w sobie: pracę w prywatnych domach, transgraniczne delegowanie, zróżnicowane systemy zabezpieczenia społecznego i wysokie ryzyko nieuczciwych praktyk.
Spotkanie z przewodniczącym OPZZ Piotrem Ostrowskim
Ważnym elementem programu była rozmowa doradczyń Faire Mobilität z Piotrem Ostrowskim, przewodniczącym OPZZ. Podkreślił on, że dla OPZZ priorytetem jest:
- obrona praw pracowników mobilnych i delegowanych,
- walka z nadużyciami w sektorach takich jak opieka domowa, transport i budownictwo,
- rozwijanie stałej współpracy z partnerami w Niemczech – w tym z Faire Mobilität – tak aby pomoc dla pracowników była spójna „po obu stronach Odry”.
Ostrowski zwrócił uwagę, że sprawiedliwa mobilność to nie tylko temat techniczny, ale strategiczny obszar działania związków zawodowych w całej Europie.
Wizyta studyjna potwierdziła, że ochrona praw pracowników migrujących wymaga współdziałania wielu aktorów społecznych:
- związków zawodowych (jak OPZZ i partnerzy w Niemczech),
- instytucji publicznych (PIP, ZUS, ELA),
- organizacji pozarządowych (np. Fundacja Mobi),
- sieci doradczych takich jak Faire Mobilität.
Dla OPZZ to ważny krok w kierunku pogłębiania partnerstwa z niemieckimi doradczyniami. Dla Faire Mobilität – lepsze zrozumienie polskich realiów, w których zaczyna się historia wielu pracowników, którzy później proszą o pomoc w Niemczech.
Wspólnym celem pozostaje sprawiedliwa mobilność: taka, w której praca za granicą daje realną szansę na lepsze życie, a nie staje się pretekstem do obniżania standardów ochrony pracowników.
