Norbert Kusiak, dyrektor Wydziału Polityki Gospodarczej OPZZ
Związki zawodowe mogą jeszcze skuteczniej bronić praw pracowniczych i związkowych w realiach globalnej gospodarki, długich łańcuchów dostaw i działalności międzynarodowych korporacji. Jednym z istotnych, choć wciąż niedostatecznie wykorzystywanych instrumentów są Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych oraz mechanizm Krajowego Punktu Kontaktowego OECD (KPK OECD). Temu właśnie poświęcone było posiedzenie Rady OPZZ z udziałem przedstawicieli KPK OECD, działającego w strukturach Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej.
W posiedzeniuRady OPZZ udział wzięli: pani dr Jacqueline Kacprzak, radca w Zespole KPK OECDdo spraw Odpowiedzialnego Biznesu, pan Łukasz Gutowski, naczelnik Wydziału OrganizacjiMiędzynarodowych i Odpowiedzialnego Biznesu oraz panie Katarzyna David iMałgorzata Kłoś.
Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych to najstarszy międzynarodowy standard odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej, funkcjonujący nieprzerwanie od 1976 r. Choć formalnie Wytyczne nie mają charakteru „twardego prawa”, ich znaczenie jest bardzo duże. Stanowią bowiem ważny punkt odniesienia dla regulacji unijnych i krajowych, a coraz częściej także dla orzecznictwa sądów oraz standardów oceny działalności przedsiębiorstw przez inwestorów i instytucje finansowe.
Z punktu widzenia związków zawodowych szczególnie istotny jest rozdział V Wytycznych, poświęcony zatrudnieniu i relacjom z pracownikami. Zawarte w nim zasady zobowiązują przedsiębiorstwa do poszanowania wolności zrzeszania się i prawa do rokowań zbiorowych, przeciwdziałania wszelkim formom dyskryminacji, zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, eliminowania pracy przymusowej i pracy dzieci, a także do traktowania organizacji związkowych jako pełnoprawnego partnera dialogu społecznego.
Istotne znaczenie ma również fakt, że Wytyczne OECD obejmują nie tylko bezpośrednią działalność przedsiębiorstwa, lecz także cały łańcuch dostaw. Oznacza to, że naruszenia praw pracowniczych u podwykonawców, również poza granicami kraju, mogą stać się przedmiotem odpowiedzialności firmy działającej w Polsce.
Każde państwo, które przyjęło Wytyczne OECD, ma obowiązek prowadzenia Krajowego Punktu Kontaktowego. W Polsce funkcję tę pełni KPK OECD przy Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej. Należy podkreślić, że KPK OECD nie jest sądem, nie zastępuje także Państwowej Inspekcji Pracy ani postępowań sądowych. Jego rolą jest prowadzenie postępowań w formule dialogu i mediacji oraz rozpatrywanie zawiadomień dotyczących potencjalnych naruszeń Wytycznych OECD.
Z perspektywy związków zawodowych szczególnie ważne jest to, że zawiadomienie do KPK OECD może złożyć zarówno pracownik, jak i organizacja związkowa. Postępowanie jest bezpłatne i ma charakter poufny, jednak jego wynik jest publicznie ogłaszany, niezależnie od tego, czy zakończyło się porozumieniem, rekomendacjami czy stwierdzeniem braku współpracy ze strony przedsiębiorstwa. Wiąże się to z istotnym ryzykiem reputacyjnym dla firmy, co w praktyce często skłania ją do podjęcia dialogu z KPK OECD.
Dane przedstawione podczas posiedzenia przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej pokazują, że związki zawodowe należą do najaktywniejszych podmiotów zgłaszających naruszenia Wytycznych OECD. Około 23 proc. wszystkich spraw składanych do Krajowych Punktów Kontaktowych OECD na świecie pochodzi właśnie od związków zawodowych. W obszarze zatrudnienia i relacji z pracownikami odnotowano już kilkaset postępowań, z których część zakończyła się przywróceniem do pracy zwolnionych działaczy związkowych, wznowieniem rokowań zbiorowych, zmianą praktyk przedsiębiorstw, a w skrajnych przypadkach także wypłatą odszkodowań w ramach łańcuchów dostaw.
Pokazuje to jednoznacznie, że mechanizm KPK OECD nie jest instrumentem abstrakcyjnym, lecz realnym narzędziem nacisku i dialogu społecznego, które może skutecznie uzupełniać inne działania związków zawodowych.
Podczas posiedzenia zwrócono również uwagę, że pojęcie „przedsiębiorstwa wielonarodowego” należy interpretować szeroko. Wytyczne OECD mogą mieć zastosowanie nie tylko do dużych korporacji, ale również do spółek Skarbu Państwa, spółek komunalnych, a nawet mniejszych firm, jeżeli są one powiązane z rynkami zagranicznymi, inwestorami lub globalnymi łańcuchami dostaw.
Warto zauważyć, że znaczenie Wytycznych OECD rośnie wraz z rozwojem regulacji ESG, dyrektywy o należytej staranności oraz przepisów unijnej taksonomii. Przestrzeganie tych standardów staje się jednym z warunków wiarygodności przedsiębiorstw wobec inwestorów, banków i instytucji finansowych. Dla związków zawodowych oznacza to nowe narzędzie oddziaływania na firmy w sytuacji, gdy sprawdzone instrumenty prawa pracy są obchodzone.
Posiedzenie Rady OPZZ pokazało, że Wytyczne OECD i Krajowy Punkt Kontaktowy OECD wzmacniają pozycję związków zawodowych, uzupełniają działania Państwowej Inspekcji Pracy i sądów, pozwalają wywierać presję na przedsiębiorstwa na poziomie międzynarodowym oraz realnie prowadzą do zmian w praktykach przedsiębiorstw. KPK OECD jest instrumentem skutecznym. Jeśli będzie częściej wykorzystywany, tym silniejszy stanie się głos pracowników w dialogu z przedsiębiorcami naruszającymi prawa związkowe i pracownicze. Dlatego związki zawodowe nie mogą ograniczać się wyłącznie do tradycyjnych narzędzi, takich jak np. spory zbiorowe.
Zdaniem OPZZ w praktyce powinna obowiązywać zasada, że w przypadku wątpliwości lepiej złożyć zawiadomienie do KPK OECD niż z niego rezygnować, ponieważ to KPK OECD każdorazowo ocenia, czy dana sprawa mieści się w zakresie Wytycznych OECD. Co istotne, OPZZ jest członkiem Rady Doradczej KPK OECD tj. organu powołanego do zapewnienia wsparcia konsultacyjnego i doradczego w zakresie standardów odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej, dlatego może służyć organizacjom związkowym pomocą merytoryczną przy ocenie sprawy oraz przygotowaniu zawiadomienia.
(nq)
