Ustawa ma dostosować polskie prawo do rozwiązań zawartych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2041 z dnia 19 października 2022 roku w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej. Zgodnie z jej postanowieniami każde państwo członkowskie, w którym wskaźnik zasięgu rokowań zbiorowych jest poniżej progu 80 %, jest zobowiązane do ustanowienia ram warunków sprzyjających rokowaniom zbiorowym.
Zakończyły się zatem wielomiesięczne i intensywne prace nad treścią niezwykle istotnej Ustawy, która ma promować i wspierać rokowania zbiorowe, a także ułatwiać zawieranie układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych. W ramach tych prac bardzo aktywne było Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, które miało duży wpływ na ostateczną treść przepisów.
W Ustawie znalazło się kilka nowości, które w zamierzeniu mają pomóc stronom w prowadzeniu rokowań zbiorowych. Wśród nich należy wymienić:
- 1)uproszczony proces rejestracji układów zbiorowych pracy w Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy (dalej: KEUZP).
- 2)możliwość skorzystania w rokowaniach z pomocy mediatora.
- 3)otwarty i szeroki katalog spraw możliwych do uregulowania w układzie zbiorowym pracy.
- 4)możliwość zawierania układów ponadzakładowych przez co najmniej 2 pracodawców, co oznacza większą elastyczność i brak konieczności zawierania takiego układu przez organizację pracodawców.
- 5)rozszerzenie możliwości zawierania układów ponadzakładowych, a także uproszczenie procedury rozszerzenia ponadzakładowego układu zbiorowego pracy.
- 6)zapewnienie dostępu do treści układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych, zarejestrowanych w KEUZP w trybie przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 roku o dostępie do informacji publicznej.
- 7)prawo wejścia na teren zakładu pracy osobom niezatrudnionym przez tego pracodawcę, działającym w celu podjęcia rokowań nad zakładowym układem zbiorowym pracy, podjęcia przygotowań do rokowań lub w celu dokonania okresowych ocen przestrzegania obowiązującego układu.
Zgłoszenie do KEUZP będzie polegało na wprowadzeniu do systemu teleinformatycznego uproszczonych danych na formularzu elektronicznym udostępnionym na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw pracy.
W KEUZP ewidencjonowane będą również określone w Ustawie porozumienia zbiorowe zawierane w drodze rokowań przez związki zawodowe oraz pracodawców, jak również protokoły dodatkowe, zmieniające postanowienia układu lub porozumienia.
Wsparcie mediatora ma na celu ułatwienie stronom prowadzenie rokowań nad układem zbiorowym pracy. W sytuacji gdyby strona związkowa i pracodawca nie mogły dojść do porozumienia w odniesieniu do postanowień negocjowanego układu, istniałaby możliwość stosowania przepisów o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, w tym w zakresie skorzystania z profesjonalnej pomocy mediatora. Osoba ta dawałby gwarancję bezstronności i pomagała w osiągnięciu rozwiązań korzystnych dla obu stron.
W art. 3 ust. 3 Ustawy wskazano na przykładowe sprawy, które mogą być uregulowane w układzie. Są wśród nich: wymiar i normy czasu pracy, systemy i rozkłady czasu pracy, warunki wynagradzania, godziny nadliczbowe, urlopy wypoczynkowe, bhp, polityki antymobbingowe, tworzenie zfśs, godzenie życia zawodowego z życiem prywatnym oraz zarządzanie wiekiem i aktywnym starzeniem.
Oczywiście zachowano przy tym konieczność stosowania względem pracownika zasady korzystności wyrażonej w art. 9 Kodeksu pracy czyli podjęte w negocjacjach ustalenia nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.
Obecnie dostęp do treści wewnątrzzakładowych źródeł prawa pracy, w szczególności układów zbiorowych pracy jest bardzo ograniczony lub wręcz niemożliwy, co negatywnie wpływa na zdolności negocjacyjne i poziom dialogu społecznego.
Dotyczy to przedstawicieli zakładowej (międzyzakładowej) organizacji związkowej lub związku zawodowego, którego członkami są osoby wykonujące pracę zarobkową na rzecz tego pracodawcy.
Z prawa dostępu w tym samym czasie może korzystać nie więcej niż 5 osób.
W komentowanym obszarze ważny jest również „Plan działania na rzecz wspierania rokowań zbiorowych”, w którym należy ustalić środki, mające na celu stopniowe zwiększenie wskaźnika zasięgu rokowań zbiorowych w Polsce.
To właśnie w tym dokumencie, zgodnie z intencją ustawodawcy, mogą znaleźć się ciekawe propozycje i zachęty do podejmowania przez pracodawców rokowań zbiorowych w celu zawarcia układów zbiorowych pracy.
Mam nadzieję, że w tym Planie znajdzie się wiele konkretnych rozwiązań, w szczególności w obszarze systemu bonusów dla stron zawierających umowy zbiorowe, specjalnych ulg podatkowych czy też dostępu do funduszy szkoleniowych. Pierwszy plan działania powinien zostać stworzony do końca 2025 roku.
W mojej ocenie Ustawa wprowadza kilka ciekawych mechanizmów, ale wydaje się, że w całym procesie promowania rokowań zbiorowych dodatkowo konieczne jest wzmocnienie partnerów społecznych, zmiana kultury organizacyjnej, zbudowanie zaufania i kultury dialogu, a także odpowiednia edukacja i promocja rokowań zbiorowych. Brakuje nam również tzw. dobrych praktyk, a więc możliwości skorzystania z wielu racjonalnych i gotowych rozwiązań oraz pomysłów, które mogą zdecydowanie przyśpieszyć rokowania, a także poprawić jakość przepisów tworzonych na poziomie zakładu pracy.
Zasadnym byłoby także utworzenie nowej instytucji (Centrum Rokowań Zbiorowych), która byłaby wyspecjalizowanym podmiotem zapewniającym stronom merytoryczne, jak i prawne wsparcie rokowań zbiorowych.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia.
Paweł Śmigielski
Dyrektor Wydziału prawno-interwencyjnego OPZZ
