Decyzje gospodarcze podjęte w ostatnich latach doprowadziły do utrwalenia nierówności społecznych, osłabienia konkurencyjności gospodarki oraz niskiej stopy inwestycji. OPZZ oczekuje, że rząd podejmie działania zmierzające do odwrócenia tych niekorzystnych trendów.
Obserwowane praktyki, takie jak zamrożenie wynagrodzeń w sektorze publicznym, wysokie obciążenia podatkowe osób o najniższych dochodach, marnotrawstwo funduszy z Krajowego Planu Odbudowy na projekty o wątpliwej wartości społecznej oraz ciągłe niedofinansowanie kluczowych usług publicznych, dowodzą, że państwo wciąż nie dba o obywateli i zrównoważony rozwój kraju.
Projekt budżetu na 2026 r. dodatkowo powiela te słabości. Wydatki publiczne nadal nie odpowiadają rzeczywistym potrzebom pracowników, a polityka wynagrodzeń w sektorze publicznym ogranicza realny wzrost dochodów i pogłębia frustrację społeczną.
Dlatego dla OPZZ kluczowe jest, aby projekt budżetu państwa sprzyjał realnemu wzrostowi płac, stabilności zatrudnienia oraz poprawie warunków pracy w sektorze publicznym i prywatnym. Analiza projektu wykazuje, że obecny plan finansowy tych celów nie gwarantuje.
Prognozy makroekonomiczne
Prognoza wzrostu gospodarczego (3,5%) i inflacji (3%) zawarta w projekcie budżetu państwa na rok 2026 jest realistyczna, choć obarczona znacznymi ryzykami, które wynikają zarówno z uwarunkowań krajowych, jak i zagranicznych.
Wątpliwości budzi prognoza inflacji na 2026 r. Inflacja w statystykach GUS rzeczywiście wygląda korzystniej, jednak w dużej mierze jest to efekt działań o charakterze jednorazowym oraz zmian metodologicznych. Dodatkowo, w perspektywie najbliższego roku istnieją poważne przesłanki wskazujące na możliwość ponownego przyspieszenia inflacji.
Deficyt zaplanowany w projekcie ustawy budżetowej na rok 2026, wynoszący 271 740 mln zł, czyli około 6,5% PKB, wymaga oceny zarówno z perspektywy ekonomicznej, jak i społecznej. Dominująca narracja publiczna, koncentrująca się na konieczności ograniczenia deficytu poprzez cięcia wydatków, jest nie tylko społecznie niesprawiedliwa, ale również ekonomicznie nieuzasadniona. Ograniczanie wydatków publicznych grozi spowolnieniem gospodarczym, zwiększeniem bezrobocia i pogłębieniem nierówności społecznych.
Luka ta, będąca źródłem deficytu, powinna być ograniczana przede wszystkim poprzez reformy po stronie dochodowej, w tym poprzez progresywny system podatkowy i eliminację luk fiskalnych.
System podatkowy
OPZZ zwraca uwagę na poważne wady systemu podatkowego i niewykorzystany potencjał zwiększenia dochodów państwa.
Znaczna część prognozowanych wpływów podatkowych opiera się na mechanizmach wymagających uprzednich zmian legislacyjnych, jednak ryzyko polityczne związane z możliwością prezydenckiego weta osłabia wiarygodność założonych wpływów podatkowych.
Brak planowanej reformy PIT i CIT oraz utrzymanie preferencyjnych mechanizmów, opodatkowania przedsiębiorców ogranicza realną progresję podatkową, prowadząc do regresywnego obciążenia pracowników. Mrożenie progów podatkowych, brak waloryzacji kosztów uzyskania przychodów oraz próg podatkowy na poziomie 120 000 zł sprawiają, że coraz większa liczba podatników płaci wyższe stawki PIT. Ciężar fiskalny spoczywa w całości na pracownikach, podczas gdy podmioty gospodarcze utrzymują przywileje podatkowe.
W związku z tym OPZZ rekomenduje wprowadzenie kompleksowej reformy PIT poprzez wprowadzenie nowych progów podatkowych i stawek podatku oraz podniesienie kwoty wolnej, w celu zwiększenia progresywności systemu i zwiększenia sprawiedliwości społecznej. Niezbędne jest także zapewnienie corocznej waloryzacji progów podatkowych oraz pracowniczych kosztów uzyskania przychodów. Konieczna jest ponadto reforma CIT i wyższe opodatkowania kapitału.
Wynagrodzenia
W ocenie OPZZ rząd zapomniał o pracownikach sektora publicznego. Proponowane w projekcie budżetu podwyżki na poziomie 3% są wyrazem arogancji władzy i lekceważenia pracowników, którzy codziennie zapewniają sprawne funkcjonowanie państwa, w tym edukacji, ochrony zdrowia, administracji, policji i służb bezpieczeństwa. Dlatego OPZZ domaga się podwyżek w sektorze publicznym o co najmniej 12%, co jest tym bardziej uzasadnione, ponieważ rząd prognozuje w 2026 r. średni wzrost wydatków urzędów naczelnych organów władzy państwowej (tzw. „świętych krów”) o 10%.
Przyjęte wskaźniki makroekonomiczne jeszcze bardziej pogłębią spłaszczenie wynagrodzeń, zwiększą nierówności społeczne i rozwieranie nożyc płacowych między sektorem publicznym a prywatnym, utrudniając nabór i utrzymanie wykwalifikowanej kadry.
Negatywnie należy ocenić całkowite zignorowanie przez stronę rządową stanowiska pracowników oraz pracodawców wyrażonego w Uchwale nr 139 Rady Dialogu Społecznego, w której jednoznacznie odrzucono proponowany wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej na rok 2026 na poziomie 103,0%. Po raz pierwszy w historii prac Rady Dialogu Społecznego związki zawodowe i organizacje pracodawców osiągnęły jednomyślne porozumienie w kwestii wynagrodzeń w sferze budżetowej, uznając, że państwo ma konstytucyjny obowiązek zapewnienia obywatelom usług publicznych o odpowiedniej jakości. W projekcie budżetu na rok 2026 nie znalazło się żadne odniesienie do tej uchwały, ani jakiekolwiek wyjaśnienie przyczyn odrzucenia wspólnego stanowiska pracowników i pracodawców. Takie postępowanie wskazuje, że decyzje dotyczące wynagrodzeń w sektorze publicznym są podejmowane ponad głowami stron dialogu społecznego.
Wynagrodzenie nauczycieli
Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych wnosi ponadto o podwyżkę wynagrodzeń nauczycielskich o 10% - od 01 stycznia 2026 r.
Zauważamy, że w art. 9 ust. 2 projektu ustawy budżetowej, zgodnie z art. 30 ust. 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 986 ze zm.), od 1 stycznia 2026 r. ustalono kwotę bazową dla nauczycieli w wysokości 5 597,86 zł, tj. o 3% wyższą niż obowiązująca w roku bieżącym. W 2026 roku inflacja konsumencka wyniesie średnio 3%. Jednakże w 2026 r. prognozuje się, że przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej wzrośnie o 6,4% w ujęciu nominalnym oraz o 3,3% w ujęciu realnym.
OPZZ występuje zatem o wzrost kwoty bazowej i zabezpieczenie środków finansowych, które pozwolą na realizację związkowego postulatu 10% podwyżki wynagrodzenia dla nauczycieli.
Zauważamy ponadto, że w przyjętym scenariuszu makroekonomicznym w 2026 r. założono, że nastąpi ożywienie gospodarcze i wzrost PKB przyspieszy do 3,5%. Zatem OPZZ wnosi o ustalenie udziału nakładów na oświatę i wychowanie w PKB na poziomie 3%.
Ponadto, postulujemy o przyspieszenie prac nad obywatelskim projektem ustawy o wynagrodzeniach nauczycieli, który zakłada powiązanie wzrostu ich płac z przeciętnym wynagrodzeniem.
Polityka rynku pracy i Fundusz Pracy
Przedłożony projekt ustawy budżetowej dotyczący planu finansowego Funduszu Pracy budzi niepokój. W 2026 roku wydatki na działania wynikające z ustawy o rynku pracy i publicznych służbach zatrudnienia będą niższe o ponad 1 mld zł niż w roku 2025 - to spadek o ponad 9%. Sprzeciw OPZZ budzą cięcia wydatków na formy pomocy i aktywność zawodową czyli aktywną politykę rynku pracy w skali 1,45 mld zł.
Proponowane obniżenie wydatków na politykę rynku pracy budzi tym większy sprzeciw, że już obecnie widoczne jest mniejsze zaangażowanie władz publicznych w aktywną politykę rynku pracy, co doprowadziło do niespotykanego dotychczas wzrostu bezrobocia w okresie letnim. Tymczasem skala zwolnień grupowych i wyzwania, jakie stoją przed rynkiem pracy, takie jak konieczność przekwalifikowania i tworzenia nowych kompetencji oraz poszerzanie potencjalnej grupy docelowej dla działań publicznych służb zatrudnienia wynikające z nowej ustawy, wskazują na potrzebę większego strumienia środków finansowych niż dotychczas.
Kwestie emerytalno-rentowe
OPZZ negatywnie ocenia przyjęty poziom waloryzacji świadczeń emerytalno- rentowych na rok 2026 regulowany wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym powiększonym o 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w roku poprzednim. Podtrzymujemy argumentację przedstawianą od lat, iż wzrost wskaźnika o 50% realnego wzrostu płac w mechanizmie waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych jest niezbędne dla utrzymania poziomu konsumpcji gospodarstw domowych emerytów i rencistów i niepogarszania sytuacji finansowej tej grupy. W przeciwnym razie zaproponowane w projekcie ustawy budżetowej zastosowanie wskaźnika na poziomie ustawowego minimum w dłuższym okresie czasu powiększy lukę pomiędzy poziomem życia emerytów i rencistów i pracowniczych gospodarstw domowych.
Dodatkowo, OPZZ wnioskuje o zabezpieczenie środków finansowych na wprowadzenie emerytur stażowych. Prace nad ustawowym ustanowieniem i wdrożeniem tego postulatu są zaawansowane, stąd wydaje się zasadne, by uwzględnić skutki finansowe w przyszłorocznym budżecie na jego realizację.
Ochrona zdrowia
Rząd wskazuje, że rok 2026 będzie kolejnym rokiem wzrostu nakładów na ochronę zdrowia, z rekordowo wysokimi środkami rzędu 247,8 mld zł i wzroście wydatków na poziomie 6,81% PKB. Opiniując corocznie projekt ustawy budżetowej w obszarze wydatków ochrony zdrowia, OPZZ wnioskuje o przedstawianie kompleksowej informacji o wydatkach w części działu 46 Zdrowie i 851 Ochrona zdrowia, uzupełnionej o plan finansowy Narodowego Funduszu Zdrowia danego roku. Wzrost wydatków na zdrowie jest udziałem środków finansowych będących w dyspozycji Narodowego Funduszu Zdrowia (217,3 mld zł na 2026 r.), a nie budżetu państwa.
Projekt budżetu na rok 2026 dowodzi braku ram finansowych dla stabilnego funkcjonowania systemu ochrony zdrowia w nadchodzących latach. Zwracamy uwagę, że brak zapewnienia odpowiedniej wysokości środków publicznych na ochronę zdrowia w stosunku do zobowiązań wynikających z aktualnego stanu prawnego oraz potrzeb zdrowotnych społeczeństwa doprowadzi do zmniejszenia dostępności świadczeń, zagrożenia funkcjonowania podmiotów leczniczych, zwiększenia nierówności w zdrowiu oraz pogorszenia sytuacji zdrowotnej obywateli.
Dotacja budżetowa dla NFZ na 2026 r. w wysokości 26 mld zł nie jest wystarczająca Dlatego OPZZ wnioskuje o:
- zapewnienie odpowiedniej płynności finansowej systemu ochrony zdrowia poprzez skierowanie do Narodowego Funduszu Zdrowia dodatkowych środków z budżetu państwa na uregulowanie zobowiązań związanych z realizacją świadczeń zdrowotnych;
- rozpoczęcie prac nad nowelizacją ustawy o minimalnych nakładach publicznych na ochronę zdrowia w taki sposób, aby docelowy poziom wydatków na ten cel był adekwatny do potrzeb zdrowotnych społeczeństwa, w szczególności wobec tendencji demograficznych, przyczyniających się do wzrostu popytu na świadczenia.
Szkolnictwo wyższe i nauka
Przyspieszenie rozwoju naszego kraju i umacnianie jego pozycji międzynarodowej muszą być oparte na wykorzystaniu potencjału nauki, której finansowanie powinno być traktowane jako długoterminowa inwestycja. Dlatego oczekujemy znaczącego zwiększenia w budżecie państwa na kolejny rok nakładów finansowych na szkolnictwo wyższe i naukę, w tym na wzrost wynagrodzeń wszystkich pracownic i pracowników uczelni i instytucji naukowych. Domagamy się, aby nakłady na ten sektor sukcesywnie w relacji do PKB rosły (corocznie o 0,3% PKB) do osiągnięcia w perspektywie ośmiu następnych lat 3% PKB, oraz powiązania wynagrodzeń pracowników szkolnictwa wyższego i nauki z przeciętnym wynagrodzeniem w gospodarce narodowej.
Program wieloletni Poprawy Bezpieczeństwa i Warunków Pracy
W projekcie budżetu państwa nie znalazł się program wieloletni „Rządowy Program Poprawy Bezpieczeństwa i Warunków Pracy (okres realizacji: lata 2026-2028)”. Do tej pory nie został on przyjęty Uchwałą Rady Ministrów do realizacji, a w wykazie prac legislacyjnych i programowych rządu planowany termin przyjęcia tego Programu przez założono na IV kwartał br.
Zwracamy uwagę na konieczność przyspieszenia prac rządu i włączenie Programu do projektu budżetu państwa oraz zabezpieczenie środków na jego realizację. Potrzeba kontynuacji programu wynika zarówno ze stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce, zapisów w dokumentach międzynarodowych i krajowych, ale także spełniania przez program od lat funkcji Krajowej Strategii w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Instytucje kultury i sztuki
OPZZ zwraca uwagę na potrzebę zmiany prawa, która ponownie uzna część instytucji kultury za jednostki sfery budżetowej. Obecnie duża liczba instytucji kultury nie podlega przepisom regulującym zasady wynagradzania pracowników sfery budżetowej, zatem nie są one podstawą do kształtowania ich warunków zatrudnienia. Przez to pracownicy wielu instytucji kultury są pomijani i czują się nierówno traktowani mimo, że ich praca wypełnia funkcję publiczną. Poza tym ich wynagrodzenia są bardzo niskie, często równe lub niewiele wyższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej ustalany przez rząd w ustawie budżetowej nie odnosi się wprost do wynagrodzeń jednostek, które nie są uznane za jednostki sfery budżetowej. Przykładem zróżnicowania sytuacji pracowników instytucji kultury i sfery budżetowej jest także pozbawienie ich dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Postulujemy zatem o zmianę ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej polegającą na stworzeniu podstawy prawnej do wypłaty pracownikom instytucji kultury dodatkowego wynagrodzenia rocznego ustalonego na zasadach i w wysokości określonych w ustawie z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek budżetowych. Przyczyni się to do poprawy sytuacji finansowej pracowników wielu instytucji kultury.
