Negocjacje w sprawie projektu ustawy budżetowej na rok 2024, prowadzone w Radzie Dialogu Społecznego, zakończyły się fiaskiem. Dlatego Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ) przekazało stronie rządowej własną opinię w sprawie planu finansowego państwa na przyszły rok. Jest ona jednoznacznie negatywna. Projekt budżetu na rok 2024 nie gwarantuje bowiem rozwiązania kluczowych problemów, z którym nadal mierzą się pracownicy, związanych z wysoką inflacją, niską siłą nabywczą wynagrodzeń i rosnącymi kosztami życia.

Projekt planu finansowego państwa na kolejny rok został przygotowany w  warunkach wysokiej inflacji, która przekracza cel inflacyjny Narodowego Banku Polskiego (NBP). Choć inflacja spadła do 10,1 proc. w sierpniu br. (r/r), wciąż rosną ceny żywności i nośników energii. Pomimo to projekt ustawy budżetowej nie przewiduje utrzymania w przyszłym roku tarczy antyinflacyjnej, która zapobiega nadmiernemu wzrostowi cen poprzez obniżenie stawki VAT na żywność z 5 proc. do 0 proc. Dlatego niezbędne jest zagwarantowanie, że rządowa tarcza antyinflacyjna zostanie przedłużona na kolejny rok, o co postuluje OPZZ.

Niemniej ważne jest utrzymanie w 2024 r. wsparcia dla odbiorców energii elektrycznej zarówno indywidualnych – poprzez subsydiowanie cen dla gospodarstw domowych, jak i przemysłowych – poprzez wsparcie przedsiębiorstw energochłonnych.

OPZZ wyraża ponadto wątpliwości dotyczące planowanej dynamiki wzrostu niektórych komponentów PKB w przyszłym roku, a w szczególności optymistycznej dynamiki spożycia prywatnego. Trudno ją uzasadnić waloryzacją świadczenia „500+” do 800 zł oraz prognozowanym wzrostem wynagrodzeń. W ocenie OPZZ wykonanie rządowej prognozy możliwe jest jedynie w warunkach wyższego niż zakłada się realnego wzrostu wynagrodzeń pracowników.

OPZZ zauważa, że dochody podatkowe państwa wynikają przede wszystkim z  wysokiej inflacji. Można przy tym dostrzec nadmierny optymizm w prognozie dochodów podatkowych z VAT i PIT na rok 2024 w kontekście niskiej dynamiki wzrostu gospodarczego w 2023 r. i niskich płac.

Niepokoi także znaczący wzrost deficytu budżetowego i sektora finansów publicznych. Co więcej, istnieje ryzyko wszczęcia wobec Polski procedury nadmiernego deficytu, mimo deklaracji wypełnienia przez rząd Zaleceń Rady UE w  ww. obszarze. Stwarza to ryzyko konieczności ograniczenia niektórych wydatków publicznych. Rząd ryzykuje też negatywną ocenę Komisji w sprawie stanu finansów publicznych, dokonując zmian reguły wydatkowej, w ramach której specjalnie traktuje wydatki na obronność.

OPZZ zwraca ponadto uwagę, że chociaż wiele działań opisanych w projekcie budżetu państwa na rok 2024 mogłoby uzyskać wsparcie z Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO), projekt ustawy budżetowej nie zawiera jasnych deklaracji w tej sprawie ani też nie wskazuje działań mających na celu uzyskanie takiego finansowania. Samo zaplanowanie, w rezerwie celowej (poz. 97), kwoty blisko 36 mld zł na realizację KPO uznajemy za niewystarczające, podobnie jak prefinansowanie projektów przez Polski Fundusz Rozwoju.

Wynagrodzenia w sektorze publicznym

Decyzja rządu, że średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej w przyszłym roku wyniesie w ujęciu nominalnym tylko 106,6 proc., przy założeniu, że prognozowany wskaźnik inflacji osiągnie tę samą wartość, nie znajduje merytorycznego uzasadnienia. Uwzględniając stan finansów publicznych i  prognozę dotyczącą wzrostu dochodów podatkowych, jak również niezaspokojone potrzeby bytowe pracowników sektora publicznego, podwyżka płac powinna być zdecydowanie wyższa. Z tego powodu OPZZ negatywnie ocenia rządową decyzję w  zakresie wynagrodzeń pracowników sfery publicznej. Oznacza ona, że wzrost płac liczony w oparciu o wskaźnik wzrostu wynagrodzeń wyniesie w 2024 r. realnie 0 proc., przez co drastycznie pogorszy się standard życia pracowników. Dlatego OPZZ domaga się, aby wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w  sektorze publicznym w 2024 r. wynosił co najmniej 24 proc. Oczekujemy także rozwiązania problemu spłaszczenia wynagrodzeń w związku ze wzrostem płacy minimalnej.

W tym kontekście zauważamy, że złożona przez Prezesa Rady Ministrów obietnica, że wszystkie osoby zatrudnione w sektorze publicznym mogą liczyć na wynagrodzenia wyższe tak naprawdę o 12,3 proc., ponieważ rząd zaplanował dodatkowo wzrost funduszu wynagrodzeń o 5,7 proc., nie jest właściwą receptą na wskazane wyżej problemy i nie znajduje żadnego potwierdzenia w planie finansowym państwa na kolejny rok.

Minimalne wynagrodzenie za pracę

OPZZ negatywnie ocenia decyzję Rady Ministrów, zgodnie z którą minimalne wynagrodzenie za pracę od 1 stycznia 2024 r. będzie wynosić 4242 zł a od 1 lipca 2024 r. 4300 zł.

W naszej ocenie przyjęty przez rząd stopień wzrostu minimalnego wynagrodzenia powinien zostać powiększony dodatkowo o 2/3 wskaźnika prognozowanego realnego przyrostu produktu krajowego brutto w 2024 r. Niestety rząd zbagatelizował podniesiony przez OPZZ problem oraz wniosek o  sporządzenie niezależnych ekspertyz prawnych w tym zakresie. Skutkiem tego jest zaniżenie wysokości płacy minimalnej o 53 zł. Mając na uwadze powyższe OPZZ zastrzega sobie prawo podjęcia działań, które skutkować będą zwiększeniem wysokości płacy minimalnej w 2024 r.

System podatkowy

OPZZ od wielu lat apeluje o  kompleksową reformę prawa podatkowego. Projekt ustawy budżetowej na przyszły rok nie przewiduje jednak wprowadzenia systemowych zmian w podatku dochodowym od osób fizycznych. W szczególności, projekt budżetu nie przedstawia rozwiązań skutecznie zmniejszających rozwarstwienie dochodowe obywateli i zapewniających sprawiedliwość podatkową.

Podniesienie kwoty wolnej do 30 000 zł było krokiem w dobrym kierunku, ale dalece niewystarczającym. Kwota wolna powinna wzrosnąć jeszcze bardziej i być waloryzowana corocznie. Niezbędna jest także silniejsza progresja podatkowa (wprowadzenie nowych stawek i progów podatkowych), coroczna waloryzacja progów podatkowych i zwiększenie pracowniczych kosztów uzyskania przychodu.

Fundusz Pracy i rynek pracy

OPZZ negatywnie ocenia propozycję odnośnie utrzymania obniżonej wysokości obowiązkowej składki na Fundusz Pracy, która ma wynosić 1,0 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Zwracamy uwagę, że znaczące obniżenie składki na Fundusz Pracy, które nastąpiło w 2021 r. i nadal ma być utrzymane w 2024 r., będzie skutkować negatywnymi konsekwencjami dla struktury zadań i wydatków Funduszu w 2024 r., co może mieć dalsze negatywne konsekwencje związane z realizacją aktywnych polityk rynku pracy. Utrzymywanie tak niskiej podstawy wymiaru składek na Fundusz Pracy, który służy przeciwdziałaniu bezrobociu i łagodzeniu jego skutków, nie jest zrozumiałe również w kontekście rażąco niskiej wysokości zasiłków dla bezrobotnych, która wymaga podniesienia. Stąd OPZZ przypomina o postulacie przywrócenia składki na Fundusz Pracy do wysokości 2,45 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przy jednoczesnym niepodwyższaniu obciążeń składkowych pracowników.

W projekcie ustawy budżetowej brakuje uwzględnienia wpływu na polski rynek pracy uchodźców oraz migrantów z Ukrainy, zarówno przyjeżdżających do Polski, jak i z niej wyjeżdżających.

Świadczenia emerytalno-rentowe

OPZZ negatywnie ocenia utrzymywanie przez rząd mechanizmu obliczania świadczeń w zakresie ustalania zasad waloryzacji emerytur i rent w oparciu o wskaźnik inflacji zwiększony o 20 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Od lat podkreślamy, że rząd powinien podejmować działania na rzecz zachowania adekwatności wysokości świadczeń emerytalnych i rentowych m.in. poprzez zmianę mechanizmu obliczania świadczeń w zakresie ustalania zasad waloryzacji emerytur i  rent. 

Stąd podtrzymujemy, że w 2024 r. wskaźnik waloryzacji emerytur i rent powinien wynosić nie mniej niż średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług w 2023 roku, zwiększony o co najmniej 50 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia za pracę w roku 2023. Dodatkowo stoimy na stanowisku, że w przypadku, gdy wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w  ciągu pierwszych 6 miesięcy roku, w którym jest przeprowadzana waloryzacja, przekroczy 5 proc., zasadne jest wprowadzenie drugiej, warunkowej waloryzacji emerytur i rent, obowiązującej od 1 września. Mechanizm ustalania dodatkowej waloryzacji emerytur i rent powinien zostać wypracowany przez partnerów społecznych w Radzie Dialogu Społecznego.

OPZZ od lat zwraca uwagę, że należy wprowadzać systemowe rozwiązania poprawiające sytuację materialną emerytów i  rencistów. Niestety, takie rozwiązania jak tzw. 13 i 14 emerytura, chociaż podejmują próbę złagodzenia problemów finansowych osób otrzymujących niskie świadczenia emerytalne i rentowe, w perspektywie długofalowej nie przyniosą oczekiwanych rezultatów. Stąd między innymi, jednym z proponowanych przez OPZZ rozwiązań jest projekt ustawy w  sprawie renty wdowiej.

Ochrona Zdrowia

  • Kompleksowe ujmowanie wydatków na zdrowie
  • Dotacja podmiotowa z budżetu państwa dla NFZ
  • Dotacja do Funduszu Medycznego
  • Programy wieloletnie w ochronie zdrowia

Pozytywnie ocenić stałe dążenie do osiągnięcia wydatków na zdrowie na poziomie 7 proc. PKB, a tym samym wzrost wydatków budżetowych na ochronę zdrowia w 2024 r., jako niezbędnego warunku wzrostu dostępności pacjentów do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Wzrost finansowania w tym dziale gospodarki jest także warunkiem niezbędnym dla zabezpieczenia realizacji ustawy o sposobie ustalania najniższego wynagrodzenia zasadniczego niektórych pracowników zatrudnionych w  podmiotach leczniczych oraz wzrostu dostępności świadczeń opieki zdrowotnej.

OPZZ zwraca jednak uwagę, że wskazany w projekcie ustawy budżetowej wzrost PKB na ten dział gospodarki nie jest wyłącznie „zasługą” budżetu państwa, z którego finansowanie ochrony zdrowia sięgać będzie około 26,7 mld zł. Zdecydowanym źródłem wzrostu finansowania świadczeń zdrowotnych jest Narodowy Fundusz Zdrowia (ponad 156 mld zł na świadczenie zdrowotne) i należy o tym pamiętać, kiedy wskazuje się, że PKB na ochronę zdrowia ulega podwyższeniu z 6,00 proc. w 2023 r. do 6,20 proc. w 2024 r. W tym kontekście, wciąż aktualnym jest nasz wniosek o  wskazywanie wszystkich źródeł nakładów składających się na ustawowe 6,2 proc. PKB na zdrowie – w szczególności istotnej składowej, jaką pozostaje plan finansowy Narodowego Funduszu Zdrowia w zdecydowanej większości zasilany składkami na ubezpieczenie zdrowotne obywateli.

W projekcie budżetu planowana jest dotacja podmiotowa dla Narodowego Funduszu Zdrowia w kwocie 8,7 mld zł. Choć jest ona wyższa niż w poprzednich latach należy przypomnieć, że w ub. roku znacząca grupa świadczeń została przeniesiona z  budżetu państwa do NFZ (m.in. procedury wysokospecjalistyczne, zespoły ratownictwa medycznego, leki 75 plus, szczepienie obowiązkowe itp. – łącznie na kwotę ponad 6,6 mld zł). Stąd przyznana dotacja i tak pokryje ubiegłoroczny ubytek wydatków Funduszu. Dlatego konieczne jest zaplanowanie wysokości dotacji podmiotowej do Narodowego Funduszu Zdrowia w kwocie co najmniej dwukrotnie wyższej, w naszej ocenie nie mniejszej niż 15 mld zł, tak by realizować bieżące potrzeby zdrowotne, jak i ograniczać społeczne nierówności w zdrowiu.

Funduszu Medyczny realizuje szereg istotnych działań wspierających poprawę zdrowia i jakości życia obywateli. Finansowanie ww. zadań jest bardzo ważne i należy je wspierać, gdyby nie fakt, że Fundusz jest źle zarządzany i nieefektywny, a środki finansowe - źle wydatkowane, a większości niewykorzystywane, co negatywnie oceniła Najwyższa Izba Kontroli opiniując wykonanie planu finansowego Funduszu Medycznego w 2022 r. (i  wnioskując do ministra zdrowia o rozważenie jego likwidacji). Ponadto, w dwa lata od jego utworzenia większość zadań nie była realizowana lub ich realizacja była znikoma, a stan zamrożonych środków finansowych Funduszu na koniec 2022 r. wynosił 5,5  mld zł. Na koncie Funduszu pozostaje wciąż ogromna kwota niewykorzystanych środków, nie przekazano jej również do terminowego zarządzania ministrowi finansów. W tym kontekście, planowanie w 2024 r. dotacji budżetowej do Funduszu Medycznego w kwocie 4 mld zł budzi wątpliwości.

Istotne programy z punktu widzenia profilaktyki i leczenia chorób cywilizacyjnych: „Narodowa Strategia Onkologiczna na lata 2020-2030”, „Narodowy Program Chorób Układu Krążenia na lata 2022-2032”, „Narodowy Program Transplantacyjny” - w 2024 r. będą finansowane w około 10 proc. całości kwoty przeznaczonej na ich realizację. Zwiększenie finansowania każdego z nich o co najmniej dodatkowe 10 proc., pozwoliłoby poprawić wskaźniki zachorowalności na te choroby. Poza tym, w początkowym czasie uruchamiania programów większe finansowanie jest zasadniejsze, dla sprawności i skuteczności założonych w nich celów.

Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych

OPZZ pozytywnie ocenia realizację wieloletniego postulatu OPZZ, aby w pełni odmrozić wysokość odpisu na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych (ZFŚS), dzięki czemu wysokość odpisu będzie ustalana na podstawie przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w  gospodarce narodowej w 2023 r. Uważamy, że odmrożenie powinno dotyczyć wszystkich grup zawodowych.

OPZZ wnioskuje o wprowadzenie rozwiązań, które przeciwdziałać będą w przyszłości ponownemu mrożeniu wysokości odpisu oraz próbie zmniejszenia roli i znaczenia ZFSŚ.

Uwzględniając ponadto, że wiele osób otrzymało pomoc o niższej wartości lub w  ogóle nie skorzystało z pomocy z ZFŚS, OPZZ oczekuje zrekompensowania pracownikom poniesionych strat.

Dialog Społeczny

OPZZ podkreśla konieczność dalszego wzmocnienia dialogu społecznego oraz Rady Dialogu Społecznego i jej Biura, jako kluczowej instytucji przeciwdziałającej konfliktom społecznym. Zauważamy, że realizacja postawionych przed Radą celów będzie niemożliwa bez odpowiedniego wsparcia finansowego ze strony państwa. Z  tego powodu OPZZ wyraża zdziwienie, że projekt budżetu na rok 2024 przewiduje niższe nakłady na funkcjonowanie Rady Dialogu Społecznego w porównaniu z rokiem 2023. W związku z powyższym apelujemy o pilne zwiększenie limitu wydatków w  trakcie dalszych prac nad budżetem.

Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych