18 kwietnia 2023 r. w siedzibie Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych w Warszawie odbyła się konferencja pt. „Praca nierejestrowana: skala, przyczyny i konsekwencje dla systemu ubezpieczeń społecznych, rekomendacje rozwiązań na rzecz ograniczenia zjawiska”. Spotkanie prowadził wiceprzewodniczący OPZZ Sebastian Koćwin.

Program konferencji obejmował następujące wystąpienia z udziałem przedstawicieli urzędów zajmujących się problematyką pracy nierejestrowanej:

  • omówienie zmian prawnych wprowadzonych przez rząd na rzecz ograniczenia zjawiska pracy nierejestrowanej - dr Ewa Flaszyńska, Dyrektor Departamentu Rynku Pracy w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej;
  • działalność kontrolna Państwowej Inspekcji Pracy na rzecz eliminowania zjawiska pracy nierejestrowanej - Dariusz Górski, Dyrektor Departamentu Legalności Zatrudnienia w Głównym Inspektoracie Pracy;
  • konsekwencje pracy nierejestrowanej dla ubezpieczonych, systemu ubezpieczeń społecznych oraz przedstawienie skali zjawiska - dr Szymon Kasprowski, Główny Inspektor Kontroli w Departamencie Kontroli Płatników Składek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Następnie głos zabrał dr Tomasz Lasocki z Katedry Prawa Ubezpieczeń Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, badający zjawisko pracy nierejestrowanej.

Kontrole PIP w latach 2019-2022 wykazały wzrost odsetka podmiotów objętych kontrolą, u których w trakcie prowadzonych czynności kontrolnych inspektorzy pracy stwierdzili nielegalne zatrudnienie lub nielegalną inną pracę zarobkową, z 30,8% w 2019 roku do 41,7% w 2022 roku. 

Przyczyny nielegalnego zatrudnienia

Do przyczyn nielegalnego zatrudnienia w przypadku powierzających pracę zaliczono między innymi:

  • krótki termin realizacji otrzymanych zleceń, 
  • ryzyko utraty płynności finansowej, 
  • większe korzyści niż ewentualne straty związane z ryzykiem braku odpowiedniej siły roboczej,
  • większe korzyści niż ewentualne kary za nielegalne zatrudnienie, 
  • nieuczciwa konkurencja przedsiębiorców. 

Wskazano ponadto na przyczyny pracy nierejestrowanej leżące po stronie osób świadczących pracę, m.in.: chęć uzyskania wyższego wynagrodzenia „do ręki”, brak uzyskania określonych świadczeń, których przyznanie uzależnione jest od zadeklarowanego dochodu, ciążące zobowiązania pieniężne (alimenty, tytuły egzekucyjne). Zwracano również uwagę na problem społecznego przyzwolenia na pracę nierejestrowaną w odniesieniu do niektórych usług, takich jak praca niań lub opiekunek osób starszych świadczona w domu podopiecznych.

Bariery, które utrudniają eliminowanie nielegalnego zatrudnienia

Zidentyfikowane bariery w eliminowaniu nielegalnego zatrudnienia to przede wszystkim: 

  • przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (ustalające 7-dniowy termin na dokonanie zgłoszenia do ZUS), 
  • brak obowiązku zawierania umów cywilnoprawnych w formie pisemnej, 
  • luki w prawie, które pozostawiają bez unormowań określone zdarzenia lub relacje między osobami czy podmiotami, 
  • praca świadczona sezonowo, w szczególności na rzecz rolników indywidualnych, 
  • krąg podmiotów podlegających kontroli PIP, 
  • katalog osób, od których inspektorzy mają prawo żądać ustnych i pisemnych wyjaśnień i informacji, 
  • społeczne przyzwolenie na „pracę na czarno”,
  • brak prawnej możliwości prowadzenia wspólnych kontroli wespół z innymi służbami i organami,
  • brak pełnego i bezpośredniego dostępu (online) do baz danych i rejestrów pozostających w dyspozycji innych urzędów, tj. w szczególności do: Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL), danych ZUS – w zakresie zgłaszania do ubezpieczenia społecznego.

OPZZ przeanalizuje zaproponowane podczas konferencji rozwiązania na rzecz ograniczania zjawiska pracy nierejestrowanej i wystosuje do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej rekomendacje zmian w tym zakresie.

KD