W związku z trwającymi pracami Parlamentu nad projektem ustawy budżetowej na rok 2024, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ) przekazało Sejmowi RP opinię, w której domagamy się m.in. podniesienia wynagrodzeń pracowników sektora publicznego o co najmniej 24 proc.

Nowy projekt ustawy budżetowej na rok 2024, przedstawiony Sejmowi RP przez premiera Donalda Tuska, bazuje na projekcie przygotowanym we wrześniu ubiegłego roku przez rząd premiera Mateusza Morawieckiego. OPZZ, wyrażając opinię do tego projektu, negatywnie zaopiniowało zawarte w nim rozwiązania, w tym kwestię zbyt niskiej podwyżki wynagrodzeń pracowników sektora publicznego (łącznie o 12,3 proc.). Mimo że rząd premiera Donalda Tuska wziął tę opinię pod uwagę, modyfikując decyzję swoich poprzedników, to proponowany obecnie wzrost płac (o 20 proc.) nie spełnia oczekiwania OPZZ, aby płace w sektorze publicznym w 2024 r. wzrosły o co najmniej 24 proc.

W związku z tym OPZZ domaga się w swojej opinii zwiększenia nakładów finansowych na podwyżki wynagrodzeń dla pracowników sektora publicznego. Propozycja 20 proc. podwyżki – warunkach wysokiej inflacji – skutkować będzie zbyt niskim wzrostem płac. Co prawda wskaźnik wzrostu wynagrodzeń pomiędzy rokiem 2021 a 2024 wzrośnie do 127,8 proc., ale skumulowana inflacja w tym okresie wyniesie prawie 45 proc. Pracownicy ponownie stracą na proponowanym rozwiązaniu płacowym. Dlatego w 2024 r. konieczna jest nie tylko podwyżka na poziomie co najmniej 24 proc., ale także dodatkowe zagwarantowanie środków na wyrównanie płac w związku z niskimi wynagrodzeniami w 2023 r.

Warto w tym miejscu zauważyć, że planowany przez rząd na 2024 r. wzrost nakładów na wynagrodzenia zostanie skonsumowany w dużym stopniu przez wydatki na podniesienie wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej w związku ze wzrostem minimalnego wynagrodzenia za pracę. Stwarza to ryzyko, że przekazane dysponentom poszczególnych części budżetowych środki finansowe będą niewystarczające, aby zagwarantować pracownikom należne im podwyżki wynagrodzeń.

OPZZ, w swojej opinii, wskazało ponadto na konieczność podjęcia przez rząd, w  ramach Rady Dialogu Społecznego, dialogu w sprawie systemowej zmiany zasad wynagradzania pracowników sfery finansów publicznych oraz wyłączenia z wynagrodzenia minimalnego wszystkich dodatków do tego wynagrodzenia.

OPZZ zgłosiło także szczegółowe uwagi dotyczące: planu finansowego i składki na Fundusz Pracy, uchodźców z Ukrainy na polskim rynku pracy, aktywizacji kobiet na rynku pracy, polityki senioralnej, waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych, emerytury minimalnej, dodatkowego rocznego świadczenia pieniężne dla emerytów i rencistów, renty wdowiej, emerytur stażowych i wynagrodzeń dla pracowników pomocy społecznej.

Składka na Fundusz Pracy

OPZZ negatywnie ocenia propozycję zawartą w art. 26 projektu ustawy budżetowej na 2024 r. odnośnie utrzymania obniżonej wysokości obowiązkowej składki na Fundusz Pracy na poziomie 1,0 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, określonej w art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 20  kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Zwracamy uwagę, że znaczące obniżenie składki na Fundusz Pracy, które nastąpiło w 2021 r. i nadal ma być utrzymane w 2024 r., będzie skutkować negatywnymi konsekwencjami dla struktury zadań i wydatków Funduszu w 2024 r., co może mieć dalsze negatywne konsekwencje związane z realizacją aktywnych polityk rynku pracy. Utrzymywanie tak niskiej podstawy wymiaru składek na Fundusz Pracy, który służy m.in. przeciwdziałaniu bezrobociu i łagodzeniu jego skutków, nie jest zrozumiałe w kontekście rażąco niskiej wysokości zasiłków dla bezrobotnych, która wymaga podniesienia.

Stąd OPZZ przypomina o postulacie przywrócenia składki na Fundusz Pracy do wysokości 2,45 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przy jednoczesnym niepodwyższaniu obciążeń składkowych pracowników.

Plan finansowy Funduszu Pracy

Krytycznie oceniamy utrzymywanie wydatkowania środków Funduszu Pracy na inne niż ustawowe cele. Przykładowo, podtrzymanie rządowych planów wydatkowania środków z FP na Pracownicze Plany Kapitałowe będące programem długoterminowego oszczędzania w miejscu pracy, a także zadania związane z  koordynacją przez asystenta rodziny zadań określonych w art. 8 ust. 2 ustawy o  wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”. Opowiadamy się także za wprowadzeniem nadzoru partnerów społecznych nad wydatkowaniem środków z  Funduszu Pracy, a także Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Uchodźcy z Ukrainy na polskim rynku pracy

W projekcie ustawy budżetowej brakuje uwzględnienia wpływu na polski rynek pracy uchodźców oraz migrantów z Ukrainy, zarówno przyjeżdżających do Polski, jak i z niej wyjeżdżających.

Aktywizacja kobiet na rynku pracy

W roku 2024 zapewniono finansowanie instrumentu wsparcia kobiet wracających na rynek pracy po urodzeniu dziecka w ramach programu „Aktywny Rodzic” (tzw.  „babciowe”). Istotne jest pytanie o rozpoczęcie prac legislacyjnych/rządowych wprowadzających to rozwiązanie wraz ze wskazaniem w jakiej wysokości będą zaplanowane środki na ten cel?

Polityka senioralna

W projekcie ustawy budżetowej na 2024 r. jest zapowiedź nowych rozwiązań w  obszarze polityki senioralnej, uwzględniających m.in. uruchomienie bonu senioralnego. OPZZ oczekuje włączenia szerokiej reprezentacji środowisk związkowych reprezentujących seniorów do wypracowania rozwiązań prawnych wraz z gwarancją środków finansowych do ich realizacji w projekcie ustawy budżetowej na 2024 r.

Waloryzacja świadczeń emerytalno-rentowych

Od 1 marca 2024 r. nastąpi waloryzacja emerytur i rent. Świadczenia będą waloryzowane wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym powiększonym o 20 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla celów ustalenia wskaźnika waloryzacji stanowi średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów albo średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, w zależności od tego, którego wartość jest wyższa. Ustawa stanowi, że świadczenia powinny być waloryzowane o co najmniej 20 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku.

OPZZ negatywnie ocenia utrzymywanie przez rząd mechanizmu obliczania świadczeń w zakresie ustalania zasad waloryzacji emerytur i rent w oparciu o wskaźnik inflacji zwiększony o 20 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w  poprzednim roku kalendarzowym. Od lat podkreślamy, że rząd powinien podejmować działania na rzecz zachowania adekwatności wysokości świadczeń emerytalnych i rentowych, m.in. poprzez zmianę mechanizmu obliczania świadczeń w  zakresie ustalania zasad waloryzacji emerytur i rent. Podtrzymujemy, że w 2024 r. wskaźnik waloryzacji emerytur i rent powinien wynosić nie mniej niż średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług w 2023 roku, o którym mowa w art. 89 ustawy z dnia 17  grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwiększony o co najmniej 50 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia za pracę w roku 2023.

Dodatkowo, pozytywnie oceniamy zapowiedź wprowadzenia drugiej, warunkowej waloryzacji emerytur i rent od 1 września w sytuacji, gdy inflacja w  pierwszej połowie roku przekroczy poziom 5 proc. OPZZ zgłaszał powyższy postulat od wielu lat. Mechanizm ustalania dodatkowej waloryzacji emerytur i rent powinien zostać wypracowany przez partnerów społecznych w Radzie Dialogu Społecznego.

Emerytura minimalna

W 2023 roku seniorzy mieli zagwarantowane podwyżki w ramach mechanizmu kwotowo-procentowego nie niższe niż 250 zł brutto. Minimalna emerytura została podniesiona z 1338,44 zł do 1588,44 zł brutto. Natomiast projekt budżetu na 2024 r. nie wskazuje na to, by waloryzacja emerytur była również mieszana. Podwyżki będą więc procentowe i niższe niż w tym roku z uwagi na niższą inflację. Minimalna emerytura, która obecnie wynosi 1588,44 zł brutto, dzięki 11,4 proc. waloryzacji wzrosłaby do kwoty 1769,52 zł brutto - zatem tylko o 181,08 zł, znacznie mniej niż w  2023 roku.

OPZZ stoi na stanowisku, że minimalna emerytura nie powinna być niższa niż minimum socjalne dla jednoosobowych gospodarstw emeryckich, które w III kwartale 2023 roku wyniosło 1695,66 zł. Minimum socjalne to wskaźnik prezentowany przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Jest to wzorzec konsumpcji niezamożnych gospodarstw domowych, w którym przewidziano taki zakres i poziom zaspokajanych potrzeb, aby osobom w gospodarstwie na każdym etapie ich rozwoju umożliwić reprodukcję sił życiowych, posiadanie i wychowanie potomstwa oraz utrzymanie więzi społecznych. Zakłada to zaspokajanie potrzeb na godziwym, choć skromnym poziomie, z uwzględnieniem wskazań nauki (np. normy żywieniowe), ale także norm obyczajowych i kulturowych czy norm prawnych (np. w zakresie mieszkania, edukacji). Model minimum socjalnego jest punktem odniesienia w analizach i działaniach instytucji publicznych (np. wymiar sprawiedliwości, urzędy skarbowe) oraz prywatnych (np. banki, NGO) i w opinii OPZZ jest uzasadnione, by był również podstawą ustalania najniższej emerytury.

Dodatkowe roczne świadczenia pieniężne dla emerytów i rencistów

Projekt budżetu państwa na 2024 r. przewiduje także realizację wypłaty dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego dla emerytów i rencistów (tzw.  13  emerytury) oraz kolejnego dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego dla emerytów i rencistów (tzw. 14 emerytury). OPZZ od lat zwraca uwagę, że należy wprowadzać systemowe rozwiązania poprawiające sytuację materialną emerytów i  rencistów. Podtrzymujemy stanowisko, że tzw. 13 i 14 emerytura podejmują jedynie doraźnie próbę złagodzenia problemów finansowych osób otrzymujących niskie świadczenia emerytalne i rentowe.

Renta wdowia

Z zadowoleniem przyjmujemy zapowiedź wprowadzenia tzw. renty wdowiej, która zakłada, że w przypadku śmierci współmałżonka pozostała przy życiu osoba mogłaby zachować świadczenie i powiększyć je o 50 proc. renty rodzinnej po zmarłym małżonku lub pobierać rentę rodzinną po zmarłym małżonku i 50 proc. swojego świadczenia. Obecnie, po śmierci małżonka, drugi partner może zachować własną emeryturę lub zdecydować się na 85 proc. emerytury zmarłego (renta rodzinna). Projekt obywatelski złożony przy współpracy z OPZZ zakłada, że świadczenia te zostaną połączone - wdowy oraz wdowcy będą mogli sami wybrali czy dalej chcą korzystać ze 100 proc. stawki własnej emerytury wraz 50 proc. renty rodzinnej czy też wolą 100 proc. renty rodzinnej połączonej z połową swojego świadczenia. Nie jest natomiast jednoznaczne, kiedy rozpoczną się prace legislacyjne związane z  wdrożeniem ustawy o tzw. rencie wdowiej i w jakiej wysokości zaplanowano w  projekcie budżetu na 2024 rok środki na ten cel.

Emerytury stażowe

OPZZ postuluje stworzenie pracownikom o bardzo długim stażu pracy możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego (dla kobiet, które mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 35 lat oraz dla mężczyzn mających okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 40 lat). Nie jest jednoznaczne, czy w 2024 roku zostaną przeprowadzone rządowe prace nad stworzeniem projektu w sprawie emerytur stażowych i czy w projekcie budżetu państwo uwzględniło koszty związane z realizacją naszego postulatu.

Wynagrodzenia dla pracowników pomocy społecznej

W obszarze pomocy społecznej oczekujemy wzrostu wynagrodzeń dla pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, w szczególności dla pracujących w domach pomocy społecznej – w wysokości co najmniej analogicznej, jak planowany wzrost wynagrodzeń dla pracowników jednostek budżetowych. Pracownicy pomocy społecznej to pracownicy samorządowi, w przypadku tego sektora to grupa zawodowa, której nie można pomijać w kontekście podwyżek dla pracowników jednostek budżetowych, a dla której OPZZ od dłuższego czasu zabiega o systemowe rozwiązania płacowe. Zdecydowana większość z nich otrzymuje wynagrodzenie na poziomie płacy minimalnej - w roku 2023 zapewniono jedynie doraźny, jednorazowy dodatek do wynagrodzeń pracowników DPS prowadzonych przez samorząd lub na zlecenie samorządu z rezerwy celowej, w kwocie około 600 zł, będący efektem protestów i nacisków związkowych. Stąd OPZZ domaga się gwarancji środków finansowych również dla tej grupy pracowników, które mogłyby być zagwarantowane np. w budżetach wojewodów (w 2024 wojewodowe w obszarze pomocy społecznej mają zaplanowane zwiększone środki do kwoty 4,8 mld zł).

(nq)