Akcja jest związana z propozycjami polityki klimatyczno-energetycznej Polski zawartymi w ostatniej aktualizacji Krajowego Planu Energii i Klimatu, które nie uwzględniają podstawowych kwestii społecznych i pracowniczych i wymagają licznych zmian. Ma też na celu uwypuklenie potrzeby powołania strategii przemysłowej Polski, niezbędnej z punktu widzenia rozwoju gospodarczego i bezpieczeństwa kraju. Uwzględnienie naszych postulatów oraz podjęcie konkretnych działań naprawczych przez rząd z wykorzystaniem dyplomacji na poziomie europejskim, pozwoli na wypracowanie w obszarze transformacji klimatycznej rozwiązań sprawiedliwych społecznie i korzystnych dla wszystkich. Niestety, brak otwartości rządzących na dialog w tej sprawiebędzie prowadził do rosnącego napięcia i niezadowolenia oraz sprzeciwu wobec transformacji klimatycznej, skutkującego zrozumiałym oporem i dalej idącymi działaniami związków zawodowych.
Akcja OPZZ jest głosem rosnącego niezadowolenia pracowników z sytuacji wynikających bezpośrednio lub pośrednio z polityki państwa w tym obszarze: licznych zwolnień w sektorze przemysłowym i zagrożenia kolejnymi; długotrwałej złej sytuacji przemysłu hutniczego; narastających problemów branż automotive, cementowej, meblarskiej, czy chemicznej; braku związku między harmonogramem umowy społecznej dot. transformacji sektora węgla kamiennego a działaniami spółek górniczych i strategiami krajowymi (KPEiK); braku odpowiednich informacji i włączania strony społecznej w proces restrukturyzacji aktywów węglowych i zmian strategii państwowych spółek; niskiego poziomu zaangażowania strony rządowej w dialog społeczny w zakresie transformacji; prognozowanych rosnących kosztów gospodarstw domowych związanych z wprowadzaniem opłat w ramach ETS2; ryzyka załamania sytuacji gospodarczej w regionach górniczych; niepewnej przyszłości zatrudnionych w energetyce konwencjonalnej; braku mechanizmów wzmacniających tworzenie dobrej jakości miejsc pracy w związku z transformacją.
Krytyczna opinia OPZZ do strategii klimatyczno-energetycznej KPEiK (dostępna w całości TUTAJ) skupia się na sześciu głównych obszarach: praca, w tym umowy społeczne dot. pracowników górnictwa i energetyki, koordynacja procesu transformacji, wpływ na społeczeństwo, funkcjonowanie systemu energetycznego, oraz konieczność uwzględnienia strategii dla przemysłu.
Kluczowe kwestie, które zdaniem OPZZ wymagają poprawienia lub wpisania do KPEiK to:
• realne oszacowanie wpływu polityki klimatycznej na rynek pracy, zatrudnienie i wynagrodzenia,
• adekwatne środki krajowe wspierające transformację regionów węglowych,
• warunkowość środków przeznaczanych na transformację w celu poprawy jakości zatrudnienia w kraju i zwiększenia poziomu pokrycia układami zbiorowymi,
• spójność i koordynacja procesu transformacji,
• wpisanie do KPEiK i realizacja umów społecznych z pracownikami górnictwa i energetyki,
• zmniejszenie poziomu ubóstwa energetycznego i nierówności społecznych,
• utrzymanie i poprawa warunków dla funkcjonowania przemysłu w Polsce.
W opinii OPZZ przywołujemy m.in. dokument z uwagami Komisji Europejskiej do KPEiK z dnia 24 kwietnia 2024, w którym czytamy: „KE zaleca, aby Polska: (a) Przedstawiła bardziej szczegółowe informacje na temat konsekwencji transformacji klimatycznej i energetycznej dla społeczeństwa, zatrudnienia i umiejętności lub wszelkich innych skutków dystrybucyjnych, a także na temat planowanych celów, polityk i środków wspierających sprawiedliwą transformację. (b) Określiła formę wsparcia, wpływ inicjatyw, grupy docelowe i przeznaczone na ten cel zasoby, z uwzględnieniem zalecenia Rady w sprawie zapewnienia sprawiedliwej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej”.
Tymczasem tych szczegółów brak, a kwestiom zmian zatrudnienia ten ponad 700-stronnicowy dokument poświęca zaledwie kilka akapitów nie operując szacunkami wynikającymi z przyjętych założeń. Taka sytuacja nie pozwala realnie ocenić wpływu KPEiK na społeczeństwo i gospodarkę, jednocześnie pozostawiając sporo obaw.
OPZZ uważa też, że wydawanie funduszy na transformację powinno wiązać się z warunkowością umożliwiającą promowanie dobrych form zatrudnienia i zwiększanie liczby miejsc pracy objętych układami zbiorowymi co pomoże w osiąganiu celów wdrażanej obecnie Dyrektywy w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej. Pokrycie układami zbiorowymi w Polsce to zaledwie 13% podczas gdy wymagane jest dążenie do 80%.
Spośród innych wad strategii należy wymienić brak określenia wyraźnego ośrodka koordynującego transformację – dziś są w nią mocno zaangażowane aż cztery resorty, co utrudnia sytuację interesariuszom ze strony społecznej, zmniejsza jakość dialogu i możliwość partycypacji obywateli w procesie, ale też prowadzi do sprzeczności po samej stronie rządowej. Podobne rozdrobnienie ma miejsce także jeśli chodzi o rządowy nadzór nad sprawami przemysłu.
Jeśli chodzi o regiony węglowe głównym źródłem funduszy na zmiany w nich zachodzące mają być fundusze unijne – bez znaczącego udziału źródeł krajowych. Są to sumy zdecydowanie niewystarczające i ok. 10-krotnie mniejsze niż np. te przeznaczone dla regionów węglowych przez władze w Niemczech, przy jednoczesnej większej skali wyzwania w Polsce.
Zwracają uwagę prognozy malejącej dostępności mocy ze stabilnych źródeł w krajowym systemie energetycznym, mimo szacunków rosnącego na nią zapotrzebowania. Zgodnie z przewidywaniami Polskich Sieci Energetycznych w ciągu najbliższej dekady możemy się spodziewać nawet 9,5 GW braków mocy w szczytach zapotrzebowania. Wynika to m.in. z prognozowanych wyłączeń wielu bloków węglowych, dla których jednak brak jeszcze alternatywy w postaci energetyki jądrowej czy magazynów energii i to mimo zwiększania produkcji prądu z importowanego gazu ziemnego. Tą alternatywą na czas transformacji mogą być jednak bloki klasy 200 MW, pod warunkiem stworzenia systemu umożliwiającego im pracę w szczytach poboru mocy w kraju zgodnie z wynikami programu Bloki 200+. Wiąże się to także z zabezpieczeniem dostaw węgla czyli wdrażaniem zapisów umowy społecznej z 2021, z której treścią KPEiK powinien być ściśle związany.
Problemem są szacunki dot. ubóstwa energetycznego, które zdaniem ekspertów m.in. polskiego oddziału Europejskiej Sieci Przeciwdziałania Ubóstwu opierają się na uśrednionych wskaźnikach nie oddających rzeczywistości. Tym bardziej, że wpływ planowanego systemu ETS 2 w poważny sposób zwiększy koszty ogrzewania dużej części gospodarstw domowych zanim zacznie przynosić efekty w postaci funduszy na termomodernizację.
OPZZ postuluje także utworzenie strategii przemysłowej kraju, która powinna współgrać ze strategią klimatyczno-energetyczną pozwalając jednocześnie na utrzymanie krajowej produkcji, mającej kluczowy wpływ na zatrudnienie i PKB Polski (niemal 20% pracowników i 25% PKB kraju to sam przemysł wytwórczy), oraz zapobiec ucieczce emisji poza granice UE. Więcej na ten temat m.in. TUTAJ
Strategie zmian, które mamy nazywać sprawiedliwa transformacją muszą uwzględniać takie czynniki jak wpływ na zatrudnienie, gospodarkę, bezpieczeństwo socjalne obywateli, muszą zmniejszać nierówności społeczne i ubóstwo energetyczne i muszą być zgodne z naczelną zasadą „nie zostawiania nikogo w tyle”. Nie mogą prowadzić do likwidacji i poddania walkowerem tych sektorów gospodarki czy wytwórców niezbędnej energii, których funkcjonowanie w obecnym modelu staje się trudne. Nie mogą prowadzić do zubożenia całych regionów kraju albo grup społecznych. W przeciwnym razie likwidacja zamiast transformacji będzie budzić uzasadniony i naturalny odruch oporu, który związki zawodowe będą zobowiązane stanowczo wyrażać.
Zachęcamy do śledzenia mediów społecznościowych centrali OPZZ i organizacji członkowskich OPZZ pod hasztagiem #OPZZniconasbeznas
