22 czerwca 2022

Jednym z głównych tematów obrad Rady OPZZ 22 czerwca br. była propozycja OPZZ w sprawie wzrostu wynagrodzeń, w tym płacy minimalnej i wynagrodzeń w sferze budżetowej oraz emerytur i rent w 2023 r. Dużo czasu poświęcono także na dyskusję z gośćmi Rady – kierownictwem Klubu Parlamentarnego Lewicy. Parlamentarzyści dostali publikację OPZZ pt. Zmieniamy świat pracy. 21 postulatów OPZZ. Przedstawia ona postulaty pracownicze, które powinny być jak najszybciej zrealizowane. Biuro Prasowe OPZZ Gośćmi Rady OPZZ byli przedstawiciele kierownictwa Klubu Parlamentarnego Lewicy. Rozmawiano przede wszystkim o wspólnych inicjatywach programowych, o tym co łączy i co dzieli związkowców i Lewicę. – Coraz częściej spotykamy się, by rozmawiać o sprawach merytorycznych. Współpracujemy na poziomie legislacyjnym. Lewica zainteresowała się kilkoma naszymi postulatami programowymi i zamierza zająć się przekuciem ich w konkretne ustawy. Współpracujemy również na poziomie terytorialnym – struktury terytorialne naszych organizacji często podejmują wspólne działania i się wspierają – powiedział Andrzej Radzikowski, przewodniczący OPZZ. Włodzimierz Czarzasty, współprzewodniczący Lewicy podkreślał, że OPZZ i Lewicy jest po drodze. – Nasze poglądy często się pokrywają. Poza tym partia lewicowa nie może nie współpracować ze związkami zawodowymi – podkreślił. Goście z Lewicy zachęcali członków Rady, by zgłaszali się bezpośrednio do nich lub do lokalnych posłanek i posłów również z indywidualnymi interwencjami dotyczącymi negatywnych zjawisk występujących w środowisku pracy. Przypomnieli o ostatnich wspólnych działaniach podczas strajków w Solarisie i Parocu. To tylko dwa przykłady udanej współpracy, a może i powinno ich być znacznie więcej. Członkowie Rady OPZZ wskazali, jakimi problemami branż, które reprezentują, powinni zająć się parlamentarzyści. Brak strategii rozwoju przemysłu, prawo do godnego wynagrodzenia problemy na kolei, wyzwania, przed którymi stoi polskie górnictwo i energetyka, emerytury zarówno pomostowe, jak i stażowe, kwestie dyskryminacji (nie tylko ze względu na płeć, ale także na przynależność związkową) ze względu na – to tylko niektóre z bolączek zgłoszonych przez związkowców. Obie strony wyraziły chęć współpracy, w tym m.in. w celu rozwiązywania problemów związanych z dyskryminacją ze względu na płeć czy przynależność związkową. Podwyżki nie mniejsze niż o 20% Norbert Kusiak, dyrektor Wydziału Polityki Gospodarczej i Funduszy Strukturalnych OPZZ, przedstawił stanowisko OPZZ w sprawie wzrostu wynagrodzeń, w tym płacy minimalnej i wynagrodzeń w sferze budżetowej oraz emerytur i rent w 2023 r. Rząd zaproponował, aby średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej w 2023 r. wyniósł 107,8%. Jeśli rząd przeforsuje swoje zamiary płace w budżetówce w przyszłym roku zwiększą się nominalnie o 7,8%, czyli o prognozowany wskaźnik inflacji. Zatem realnie płace nie wzrosną. OPZZ wraz z innymi centralami związkowymi domaga się, aby płace w sferze budżetowej w przyszłym roku wzrosły o nie mniej niż 20%. Nie popieramy także rządowej propozycji wzrostu płacy minimalnej od 1 stycznia 2023 r. do kwoty 3383 zł i od 1 lipca do kwoty 3450 zł. To zbyt mało. Nasza propozycja wzrostu to: od 1 stycznia 2023 r. – nie niej niż 3500 zł i od 1 lipca 2023 r. nie mniej niż 3750 zł. W RDS o wskaźniku wzrostu emerytur i rent w 2023 r. Członkowie Rady zapoznali się z informacją na temat prac w Radzie Dialogu Społecznego dotyczących ustalenia wskaźnika wzrostu emerytur i rent w 2023 r. Podczas posiedzenia Zespołu problemowego ds. ubezpieczeń społecznych Rady Dialogu Społecznego, które odbyło się 8 czerwca br., propozycję strony rządowej w zakresie wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2023 r. przedstawił sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej Stanisław Szwed. Strona rządowa zaproponowała pozostawienie tego wskaźnika na poziomie ustawowego minimum, który wynosi 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w 2022 r. Aktualna prognoza średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w 2022 r. kształtuje się na poziomie 109,1%, natomiast prognoza średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów w 2022 r. na poziomie 109,4%. Z kolei prognozowany realny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2022 r. wynosi 1%, co oznacza, że prognozowane obligatoryjne 20% realnego wzrostu wynagrodzeń za rok 2022 wynosi 0,2%. Przewiduje się, że wskaźnik waloryzacji emerytur i rent w 2023 r. wyniesie nie mniej niż 109,6%. W odpowiedzi, stanowisko OPZZ omówił Sebastian Koćwin, wiceprzewodniczący OPZZ. Optymalnym rozwiązaniem będzie zwaloryzowanie świadczeń emerytalno-rentowych przy zastosowaniu procentowego wskaźnika waloryzacji, który odpowiada średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym, zwiększonego o co najmniej 50% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. W imieniu OPZZ zaproponował ponadto wprowadzenie przepisu obligującego rząd do tego, by świadczenia emerytalno-rentowe były waloryzowane nie raz w roku, a dwukrotnie – w marcu i we wrześniu w przypadku, jeśli inflacja w pierwszym półroczu przekroczy 5%. Mechanizm dwukrotnej, warunkowej waloryzacji stanowiłby dodatkową ochronę i zagwarantowałby gospodarstwom emerytów i rencistów utrzymanie realnej wartości świadczeń w przypadku wysokiej inflacji. O wynagrodzeniach pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych Kolejnym tematem był omówienie realizacji ustawy z dnia 26 maja 2022 r. o zmianie ustawy o sposobie ustalania najniższego wynagrodzenia zasadniczego niektórych pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych. O szczegółach opowiedziała Urszula Michalska, przewodnicząca Rady Branży Usługi Publiczne. Projekt został przyjęty przez Radę Ministrów 17 maja br. i skierowany do prac legislacyjnych w Sejmie. Regulacja płacowa jest realizacją ustaleń zawartych w stanowisku Trójstronnego Zespołu do Spraw Ochrony Zdrowia, przyjętego 5 listopada 2021 r. przez rząd, stronę reprezentatywnych organizacji związkowych i organizacji pracodawców. OPZZ brało czynny udział w negocjacjach płacowych. Senat wprowadził do tekstu ustawy 22 poprawki. Będą one rozpatrywane na posiedzeniu sejmowej Komisji Zdrowia 22 czerwca br. Sprawozdanie Komisji i rozpatrzenie ustawy zostało zaplanowane na posiedzenie Sejmu w dniach 22-23 czerwca br. Członkowie Rady rozmawiali także o ostatniej, 110. sesji Międzynarodowej Organizacji Pracy, która odbyła się w Genewie w dniach 27 maja – 11 czerwca 2022 r. Podjęto na niej bardzo ważną decyzję o uznaniu bezpieczeństwa i higieny pracy za piątą podstawową zasadę prawa pracy. Przebieg sesji zreferował Jacek Dubiński, delegat OPZZ.  Fot. W. Gorlewski/OPZZ

21 czerwca 2022

Obawy OPZZ o sytuację materialną, w jakiej znajdują się rzesze pracowników, potwierdzają dane GUS dotyczące wynagrodzenia za maj 2022 r. Rząd musi zacząć działać! GUS poinformował dzisiaj, że przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w maju 2022 r. w porównaniu z majem 2021 r. było wyższe o 13,5% i wyniosło 6399,59 zł (brutto). Względem kwietnia 2022 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto zmalało o 3,4%. Inflacja zjada tegoroczne podwyżki płac, które wywalczyli przedstawiciele różnych branż i zawodów. Biuro Prasowe OPZZ W maju 2022 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw zmniejszyło się w stosunku do kwietnia 2022 r. o 3,4%, podczas gdy w maju 2021 r. w porównaniu do kwietnia 2021 r. płace zanotowały mniejszy spadek, tj. o 2,9%. Spadek przeciętnych wynagrodzeń w maju 2022 r. względem kwietnia 2022 r. spowodowany był m.in. wypłatami w poprzednim miesiącu premii uznaniowych, jubileuszowych i kwartalnych, nagród motywacyjnych i rocznych oraz wypłaty odpraw emerytalnych (które obok wynagrodzeń zasadniczych także zaliczane są do składników wynagrodzeń ). Spadek przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto odnotowano prawie we wszystkich sekcjach PKD 2007, z czego największy w sekcji „Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo” (o 15,5%), gdzie wynagrodzenia wyniosły 7785,86 zł (miesiąc wcześniej 9214,25 zł) oraz w sekcji „Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę” (o 10,2%), gdzie wynagrodzenia się zmniejszyły się do 8206,10 zł (miesiąc wcześniej wyniosły 9140,01 zł). W skali roku (maj 2022 r. do maj 2021 r.) przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto wzrosło o 13,5%. Przed rokiem (maj 2021 r. do maja 2020 r.) odnotowano dynamikę wzrostu przeciętnych płac na poziomie 10,1%. Dane GUS: Przeciętne zatrudnienie i wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w maju 2022 r.

21 czerwca 2022

Przez dwa dni (20 i 21 czerwca br.) w centrali OPZZ rozmawiano o różnych aspektach równości w pracy. Omówiono nie tylko wyniki ankiety pt. Kobiety i mężczyźnie w OPZZ: sytuacja, opinie i potrzeby członkiń i członków OPZZ, ale także uczono się jak przeciwdziałać negatywnym zjawiskom w środowisku pracy. Biuro Prasowe OPZZ Pierwszego dnia „maratonu równościowego” w OPZZ zajęto się wynikami badań ankietowym pt. Kobiety i mężczyźnie w OPZZ: sytuacja, opinie i potrzeby członkiń i członków OPZZ. Ankietę przeprowadziły prof. Julia Kubisa i dr Justyna Zielińska z UW. Wstępne wnioski z ankiety są bardzo ciekawe. Jak mówiły autorki okazuje się, że problemy w miejscu pracy są zasadniczo wspólne dla kobiet i mężczyzn (niskie zarobki, zbyt szybkie tempo pracy, stres, trudności z awansem). Kobiety oceniają gorzej niż mężczyźni swoją sytuację w pracy. Jest im trudniej utrzymać się z pensji, którą dostają. Gorzej oceniają równość płci w pracy. Ich pozycja na rynku pracy jest słabsza niż pozycja mężczyzn. Nie tylko gorzej zarabiają, ale będą też miały niższe emerytury. Kobiety inaczej niż mężczyźni oceniają okres pandemii. Okazała się ona dla nich gorszym doświadczeniem niż dla mężczyzn: źle wpłynęła na życie zawodowe, rodzinne oraz zdrowie psychiczne i fizyczne. Mężczyźni za to częściej zauważali negatywny wpływ pandemii na sytuację finansową rodzin. Obie płcie oceniają bardzo dobrze i dobrze działalność związków zawodowych. Za najważniejsze wyzwania dla związków uznają: walkę o wzrost płac, powiększanie liczby związkowców, poprawę warunków pracy oraz kwestie kobiece. Raport końcowy z ankiety, który zostanie wkrótce przygotowany, i wnioski z niego posłużą zapewne do zaplanowania dalszych działań organizacji związkowych i wiele z nich znajdzie się w programie OPZZ. Pierwszego dnia odbyło się także szkolenie pt. Liderki (nie)nowej normalności – czy to możliwe? Prowadziła je dr Barbara Kutrowska z Dolnośląskiej Szkoły Wyższej. Uczestnicy żywiołowo dyskutowali o problemach, z którymi spotykają się na co dzień w pracy. Dużo mówili o sytuacji zawodowej kobiet, bo to wciąż grupa, która jest częściej narażona na dyskryminację. Drugi dzień „maratonu równościowego” zdominowało szkolenie dotyczące mobbingu, molestowania seksualnego i dyskryminacji w pracy. Szkolenie pt. Bezpieczna firma – przeciwdziałanie molestowaniu seksualnemu w miejscu pracy przeprowadziły trenerki z Instytutu Spraw Publicznych w ramach projektu pt. Nadaj ton – ekonomia społeczna na drodze do równego traktowania kobiet i mężczyzn w miejscu pracy. Trenerki uczyły, jak radzić sobie z mobbingiem i molestowaniem i jakie działania powinny być wprowadzane w zakładach pracy, by były bezpieczne i przyjazne dla obu płci.

20 czerwca 2022

OPZZ wspiera protest belgijskiej centrali FGTB w sprawie podwyżek płac. Protest odbędzie się dzisiaj.  Wydział Międzynarodowy OPZZ, MCh Już podczas tegorocznego majowego kongresu FGTB szczególną uwagę zwracano na wysoką inflację i fakt, że wzrost siły nabywczej (płac i świadczeń socjalnych) jest najlepszym zabezpieczeniem przed zubożeniem pracowników. Jednocześnie wielkie międzynarodowe koncerny energetyczne czerpią ogromne zyski z gwałtownego wzrostu cen, zaś firmy, które są odbiorcami, przenoszą koszty energii na ceny swoich produktów. Belgijska indeksacja nie jest już wystarczająca. Obecnie w Belgii życie staje się coraz droższe. Ceny gazu, energii elektrycznej, oleju opałowego, benzyny, oleju napędowego, chleba, kawy, makaronu... gwałtownie rosną. Ceny rosną, a płace nie rosną. Poziom życia Belgów spada. Niektórzy nie mają już odwagi korzystać z samochodu, nawet w drodze do pracy, ponieważ jest on zbyt drogi. W niektórych rodzinach dochodzi do poświęceń w zakresie wyżywienia, opieki zdrowotnej i innych podstawowych potrzeb.  FGTB, CSC i CGSLB chcą znacznego wzrostu płac. Niestety, belgijska  ustawa o normach płacowych tego zabrania. Pozwala ona jedynie na ich bardzo niewielki wzrost. Dlatego chcą zmienić ustawę o normach płacowych. Potrzebne było 25 tys. podpisów pod petycją w tej sprawie. Ostatecznie petycję podpisało 87 390 osób! Teraz belgijski Parlament jest zobowiązany do rozpoczęcia debaty na ten temat. Wielka demonstracja FGTB 20 czerwca br. ma wywrzeć presję na belgijski rząd, by zmienił prawo. OPZZ popiera protest FGTB - list do belgijskich kolegów

20 czerwca 2022

W Państwowej Inspekcji Pracy w Opolu 15 czerwca br. rozstrzygnięto konkurs Najaktywniejszy Społeczny Inspektor Pracy. Przewodniczący Rady OPZZ Województwa Opolskiego Wojciech Rajchel podziękował kierownictwu za przeprowadzenie tak ważnego konkursu. Zgodnie z regulaminem, kandydatury Społecznych Inspektorów Pracy zgłaszały do konkursu organizacje związkowe. Rada OPZZ Woj. Opolskiego Komisja konkursowa wyłoniła zwycięzców i przyznała: I miejsce -Dariuszowi Góreckiemu (OPZZ) wydziałowemu SIP w ArcelorMittal w Zdzieszowicach, II miejsce - Piotrowi Pawlakowi (Forum) wydziałowemu SIP w ArcelorMittal w Zdzieszowicach oraz III miejsce -  Andrzejowi Śliwickiemu (Forum) wydziałowemu SIP w ArcelorMittal w Zdzieszowicach. - Praca Społecznych Inspektorów Pracy w zakładach pracy jest bezcenna - powiedział podczas obrad komisji konkursowej przewodniczący Wojciech Rajchel.  Społeczna Inspekcja Pracy (SIP) jest służbą społeczną pełnioną przez pracowników, mającą na celu zapewnienie przez zakład pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy. SIP reprezentuje interesy wszystkich pracowników w zakładach pracy i jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe. Rada OPZZ Województwa Opolskiego zaplanowała w tym roku aż 4 moduły szkoleniowe z zakresu społecznej inspekcji pracy. Pierwsze szkolenie odbyło się 1 czerwca br. w Prudniku. Wzięło w nim udział ok. 40 osób. Prowadzili je inspektorzy: Anna Wacławik oraz Mirosław Marszałek. Przewodniczący Rady OPZZ Woj. Opolskiego przekazał prowadzącym szkolenie wyrazy uznania.

20 czerwca 2022

OPZZ zwróciło się do RDS z wnioskiem o rozpatrzenie postulatu zapewnienia pracownikom o bardzo długim stażu ubezpieczeniowym możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Biuro Prasowe OPZZ Emerytury stażowe, bo o nie chodzi w piśmie OPZZ do RDS, to jeden z postulatów, o którego realizację organizacja zbiega od wielu lat. Porozumienie domaga się stworzenia pracownikom o bardzo długim stażu pracy możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego (dla kobiet, które mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 35 lat, oraz dla mężczyzn mających okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 40 lat).  OPZZ pod swoim projektem zebrał niemal 800 tys. podpisów. W 2020 r., w porozumieniu z OPZZ, projekty ustawy dotyczące emerytur stażowych złożyły Koalicyjny Klub Parlamentarny Lewicy oraz Klub Parlamentarny PSL-Kukiz'15. Niestety, nie zostały one rozpatrzone. W kolejnym roku pojawiły się następne dwa projekty: projekt obywatelski i projekt prezydenta Andrzeja Dudy. Projekt obywatelski został skierowany do pierwszego czytania i przyjęty przez Sejm, ale prace nad nim ustały.

13 czerwca 2022

11 czerwca br. górnicy obchodzili trzydziestolecie swojej organizacji związkowej. W salach Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Rudzie Śląskiej spotkali się zasłużeni związkowcy, byli przewodniczący ZZG Jan Kisieliński i Andrzej Chwiluk oraz zaproszeni goście. Powitał ich Dariusz Potyrała, szef ZZG.  Biuro Prasowe OPZZ Na uroczystość przybyli także: Agnieszka Lenartowicz-Łysik, doradczyni prezydenta Andrzeja Dudy, Piotr Pyzik, podsekretarza stanu w Ministerstwie Aktywów Państwowych, Grzegorz Tobiszowski, poseł do Parlamentu Europejskiego, poseł Marek Wesoły, Dariusz Mińkowski, zastępca Głównego Inspektora Pracy, duszpasterz ludzi pracy ks. Ireneusz Tatura, dyrektorzy i prezesi urzędów, spółek i instytucji górniczych, samorządowcy, przedstawiciele urzędów i firm partnerskich oraz fundacji, prezesi, dyrektorzy kopalń, zakładów górniczych i energetycznych jak również firm okołogórniczych.  Gośćmi uroczystości byli również Andrzej Radzikowski, przewodniczący OPZZ i Barbara Popielarz, wiceprzewodnicząca konfederacji. Radzikowski w swoim wystąpieniu przypomniał najważniejsze fakty, zasługi i osiągnięcia ZZG, podkreślając determinację działaczy związkowych w walce o prawa pracownicze górników. W jego opinii Związek cechuje się szczególną otwartością na konstruktywny dialog. Przewodniczący OPZZ wręczył kilkunastu górnikom Honorowe Odznaki OPZZ za efektywną pracę związkową. Na ręce Dariusza Potyrały przekazał okolicznościową plakietę z okazji jubileuszu Związku. W trakcie uroczystości Barbara Popielarz została uhonorowana Złotą Odznaką ZZG. Wiceprzewodnicząca OPZZ jest reprezentantką pracowników górnictwa miedziowego (Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Miedziowego). O oprawę muzyczną uroczystości zadbała Górnicza Orkiestra Dęta Polskiej Grupy Górniczej SA pod dyrekcją Mirosława Kaszuby.

13 czerwca 2022

Krajowy Zjazd Delegatów Związku Zawodowego Maszynistów Kolejowych w Polsce (ZZM), który odbył się w Spale w dniach 9-10 czerwca br., wybrał władze organizacji na nową, IX kadencję. W zjeździe uczestniczył przewodniczący OPZZ Andrzej Radzikowski. Komunikat prasowy ZZM Radę IX kadencji tworzą: - Leszek Miętek – Prezydent ZZM, - Sławomir Centkowski – wiceprezydent ZZM, - Krzysztof Ciećka – wiceprezydent ZZM, - Tomasz Pietrek – wiceprezydent ZZM. Wśród nadrzędnych celów działań organizacji w IX kadencji Krajowy Zjazd Delegatów wskazał m.in.: ochronę miejsc pracy i godnego wynagrodzenia, szczególnie w kontekście możliwego kryzysu gospodarczego, poprawę bezpieczeństwa ruchu kolejowego, ustawę o czasie pracy maszynisty, niewygaszanie emerytur pomostowych. Władze ZZM spotkały się także z zaproszonymi gośćmi. Do Spały przyjechali m.in.: przewodniczący OPZZ Andrzej Radzikowski, sekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury Andrzej Bittel, szef PKP SA Krzysztof Mamiński oraz prezesi spółek: PKP Intercity - Marek Chraniuk, Polregio – Artur Martyniuk, PKP Szybka Kolej Miejska w Trójmieście – Maciej Lignowski, Łódzka Kolej Aglomeracyjna – Janusz Malinowski, Koleje Wielkopolskie – Marek Nitkowski, PKP Cargo Service – Robert Szydlik, członek zarządu PKP Cargo Marek Olkiewicz.

11 czerwca 2022

VIII zjazd Delegatów Związku Zawodowego Pracowników Totalizatora Sportowego odbył się 10 czerwca br. Delegaci wybrali nowe władze Związku. Nowym przewodniczącym został Rafał Muzalewski. Zastąpił on na stanowisku Marka Jałoszyńskiego.  Gratulujemy!

10 czerwca 2022

Szef OPZZ, przewodniczący Rady Dialogu Społecznego (RDS) Andrzej Radzikowski był gościem uczestników związkowego szkolenia w Szklarskiej Porębie. Biuro Prasowe OPZZ Organizatorem cyklicznych szkoleń w karkonoskim uzdrowisku jest Rada OPZZ Woj. Dolnośląskiego, a ich gospodarzem przewodniczący Rady – Andrzej Otręba. 8 czerwca br. w Ośrodku Wypoczynkowym Sudety, szef OPZZ rozmawiał ze związkowcami z dolnośląskich zakładów pracy. Jako przewodniczący RDS, przybliżył problematykę prac Rady. Skupił się na najbardziej palących problemach: inflacji, drożyźnie, rosnącym oprocentowaniu rat kredytów. Mówił o propozycjach rozwiązań składanych przez stronę związkową na forum RDS. Przewodniczącemu konfederacji towarzyszyła Renata Górna, dyrektor Wydziału Polityki Społecznej, Rynku Pracy, Ubezpieczeń i Zdrowia w centrali OPZZ, która omówiła wybrane zagadnienia z obszaru polityki społecznej i usług publicznych.